Словарь урока

В турецком языке помимо простых времен (настоящее время, два прошедших времени - категорическое и субъективное, будущее категорическое время и настоящее-будущее время) существуют сложные времена, возникшие в результате слияния аффиксов двух времен. Специфической чертой сложных времен турецкого языка является тот факт, что они используются в рассказе (для рассказа) о событиях прошлого.

Определенный имперфект (-yordu)

Определенный имперфект - это сложная форма, появившаяся в результате соединения аффиксов двух времен - настоящего на -yor и прошедшего на -dı.

Формой определенного имперфекта обозначаются длительные действия, имевшие место в прошлом. Турецкий определенный имперфект соответствует русскому несовершенному виду. Он показывает действие в его развитии, действие, которое совершалось в определенный момент прошлого.

1. Dün akşam ders çalışıyordum. - Вчера вечером я учил уроки.
2. Hastayken hiç yemek yemiyordum. - Когда я болел, я ничего не ел.
3. Tatilde televizyon izlemiyor muydun? - На каникулах ты не смотрел телевизор?

Формы определенного имперфекта могут использоваться

• если говорящий выражает удивление какому либо событию прошлого, о котором он не знал или имел иные сведения

Gözlerime inanamıyorum. Sen sigara içiyor muydun? - Я не верю своим глазам! Разве ты курил?

• если говорящий в своей фразе выражает оттенок az kalsın «чуть было не...», az daha «еще бы чуть-чуть и...»

Ayağım kaydı. Az kalsın düşüyordum. - Я поскользнулся и чуть было не упал.
O kadar korktum ki, az daha bayılıyordum. - Я так испугался, что чуть (еще бы чуть-чуть и упал) не упал в обморок.

Упражнение 18.1. Напишите предложения в утвердительной форме определенного имперфекта.

1. Çok uzaklardan hafif bir ses geliyor.
   
2. Murat Bey balık tutuyor.
   
3. Çocuklar parkta oynuyorlar.
   
4. Fuat İstanbul’a gitmek istiyor.
   
5. Beni çok üzüyorsun.
   
1. Çok uzaklardan hafif bir ses geliyordu.
2. Murat Bey balık tutuyordu.
3. Çocuklar parkta oynuyorlardı.
4. Fuat İstanbul’a gitmek istiyordu.
5. Beni çok üzüyordun.
6. İtfaiyeciler yangını söndürüyor.
   
7. O okuduğunu anlamıyor.
   
8. Onun davranışlarını izleyen annesi gülümsüyor.
   
9. Mehmet, sofadaki sedire uzanmış kitap okuyor.
   
10. Annem senin döneceğini daha geç sanıyor.
    

6. İtfaiyeciler yangını söndürüyordu.
7. Okuduğunu anlamıyordu.
8. Onun davranışlarını izleyen annesi gülümsüyordu.
9. Mehmet, sofadaki sedire uzanmış kitap okuyordu.
10. Annem senin döneceğini daha geç sanıyordu.

Упражнение 18.2. Напишите предложения в отрицательной форме определенного имперфекта.

1. Güneşin doğuşunu seyrediyordum.
   
2. Adresinizi biliyordum.
   
3. Babam salonda radyoyu tamir ediyordu.
   
4. Bu adamı daha önce tanıyordum.
   
5. Alime kendi kendine gülümsüyordu.
   

1. Güneşin doğuşunu seyretmiyordum.
2. Adresinizi bilmiyordum.
3. Babam salonda radyoyu tamir etmiyordu.
4. Bu adamı daha önce tanımıyordum.
5. Alime kendi kendine gülümsemiyordu.

Упражнение 18.3. Напишите предложения в вопросительной форме определенного имперфекта.

1. Ahmet piyano çalmayı (bilmek)?
2. Sen okulunu (sevmek)?
3. Siz tatilde bilgisayar (oynamak)?
4. Liz endişeli (görünmek)?
5. Biz İstanbul’a gitmeyi (planlamak)?

1. Ahmet piyano çalmayı biliyor muydu?
2. Sen okulunu seviyor muydun?
3. Siz tatilde bilgisayar oynuyor muydunuz?
4. Liz endişeli görünüyor muydu?
5. Biz İstanbul’a gitmeyi planlıyor muyduk?

Упражнение 18.4. Задайте вопрос в форме определенного имперфекта.

1. Evet, Salim gazete satıyordu.
   
2. Turgut sinemada film seyrediyordu.
   
3. Kapıya çok hızlı vuruyordu.
   
4. Kitapları küçük Ali yırtıyordu.
   
5. Evden dışarı çıkmıyorduk.
   

1. Salim gazete satıyor muydu?
2. Turgut sinemada film seyrediyor muydu?
3. Kapıya çok hızlı vuruyor muydu?
4. Kitapları küçük Ali yırtıyor muydu?
5. Evden dışarı çıkıyor muydunuz?

Упражнение 18.5. Напишите предложения в форме определенного имперфекта.

1. Arkadaşlarım elektrikler kesildiği zaman ders çalış.
2. Ahmet kaza yaptı. Ama arabayı hiç de hızlı sür.
3. Ben derslerime geçen yıl bu kadar önem ver.
4. Dün bu saatlerde seni bekl.
5. Siz koleje gelmeden önce Türkçe bil?
6. Ben öğrenciyken hiç yaramazlık yap.
7. Beni çağırdığınızda ben uyu.
8. Babam gazete okurken annem kahvaltı hazırl.
9. Öğretmen ders anlatırken ben başka şeyle uğraş.

1. Arkadaşlarım elektrikler kesildiği zaman ders çalışıyordu.
2. Ahmet kaza yaptı. Ama arabayı hiç de hızlı sürmüyordu.
3. Ben derslerime geçen yıl bu kadar önem vermiyordum.
4. Dün bu saatlerde seni bekliyordum.
5. Siz koleje gelmeden önce Türkçe biliyor muydunuz?
6. Ben öğrenciyken hiç yaramazlık yapmıyordum.
7. Beni çağırdığınızda ben uyuyordum.
8. Babam gazete okurken annem kahvaltı hazırlıyordu.
9. Öğretmen ders anlatırken ben başka şeyle uğraşıyordum.

Упражнение 18.6. Составьте предложения.

1. film / arkadaşım / seyretmek / sinema
   
2. beklemek / seni / parkta / ben
   
3. kütüphane / okumak / öğrenciler / kitap
   
4. polis / kovalamak / hırsız / dün gece / rüya
   
5. alışveriş / annem / çarşı / yapmak
   
6. odada / Ali / kitap / okumak
   
7. sinemaya / Mehmet / gitmek / akşam
   
8. yazmak / şiir / Ayşe / okulda
   

1. Arkadaşım sinemada film seyrediyordu. 2. Ben seni parkta bekliyordum. 3. Öğrenciler kütüphanede kitap okuyorlardı. 4. Dün gece rüyamda polis hırsızı kovalıyordu. 5. Annem alışveriş çarşıda yapıyordu. 6. Ali odada kitap okuyordu. 7. Mehmet akşam sinemaya gidiyordu. 8. Ayşe okulda şiir yazıyordu.

Редупликация (удвоение) имен

В турецком языке имена существительные и прилагательные могут подвергаться редупликации, т.е. удвоению с целью повышения эмоциональной силы слова. Различают частичную и полную редупликации.

Полная редупликация встречается, если удвоенные имена существительные образуют словосочетание с наречным оттенком в значении:

1. Adım adım ilerliyorlar. - Они продвигаются шаг за шагом.
2. Kenti sokak sokak dolaştı. - Он обошел весь город улица за улицей.
3. Ablam avaz avaz bağırdı: «...» - Сестра с воплем закричала «...»

Имеет место и удвоение имени прилагательного, что указывает на повышенную степень признака:

1. Bebek kokusunu çeke çeke uzun uzun kokladım. - Вдыхая в себя запах ребенка, я долго - предолго нюхала.
2. Garip garip sesler çıkarttılar. - Они издавали странные - престранные звуки.

Многие отглагольные прилагательные, удваиваясь, получают наречное значение.

Ablam şaşkın şaşkın yüzüme baktı. - Старшая сестра изумленно смотрела мне в лицо.

Прилагательные может разделять вопросительная частица mı:

Hava ayaz mı ayaz. - Погода холодная - прехолодная. (Ну и холодная погода!)

Частичной редупликации подвергаются только имена прилагательные.

Приведем некоторые из них:

Bembeyaz - белый-белый
Simsiyah - черный-черный, пречерный
Yemyeşil - зеленый-зеленый
Kapkara - пречерный
Kıpkırmızı - краснейший
Sapsarı - желтый-прежелтый
Masmavi - синий-синий
tertemiz - чистый-пречистый, чистейший
taptaze - свеженький-пресвеженький
bomboş - совершенно пустой
upuzun - длинный-предлинный
dopdolu - преполненный
kupkuru - сухой-пресухой
yepyeni - новенький
yapyalnız - одна-одинёшенька

1. Yollar bomboştu. - Дороги были пустые - препустые.
2. Yalnızca upuzun kuyruklarını sallıyorlar. - Только машут длинными - предлинными хвостами.
3. Öyle güçlü ki, koskoca dağları bile taşıyabiliyor. - Он такой сильный, что даже может таскать огромные горы.

Неопределенные прилагательные

Особенность этой группы слов состоит в том, что все рассматриваемые ниже формы, за исключением последней, должны употребляться вместе с именем существительным, являясь в таком контексте определением для него.

1. bazı - «некоторые»

1. Bazı çiçekler çok güzel kokuyor. - Некоторые цветы очень хорошо пахнут.
2. Babam bana bazı günler para veriyor, bazı günler hiç para vermiyor. - В некоторые дни отец дает мне деньги, в некоторые совсем не дает.

2. bütün - «весь», «всё» в значении «целый, полностью»

1. Bütün çiçekler güzeldir. - Все цветы красивые.
2. Bütün elmalar kırmızı değil. Bazı elmalar yeşildir. - Не все яблоки красные. Некоторые зеленые.

3. birkaç - «несколько»

Эта форма употребляется всегда с именем существительным, стоящем только в единственном числе.

1. Sizinle birkaç dakika konuşabilir miyim? - Я могу поговорить с вами несколько минут?
2. Birkaç ay sonra tatile gideceğim. - Через несколько месяцев я уезжаю на каникулы.

4. biraz - «немного»

1. Beni biraz bekler misin? - Ты меня немного подождёшь?
2. Biraz dinlenelim. - Давайте немного отдохнем.