Словарь урока

Формы на -(y)alı, -(y)eli и -dığından beri

В турецком языке выделяются две формы, которые равноценны по значению и являются взаимозаменяемыми, однако первая из них является деепричастием, а вторая деепричастной формой глагола. По-русски эти формы передаются сложноподчиненным предложением с придаточным времени «с тех пор как...».

Аффикс -(y)alı, -(y)eli присоединяется непосредственно к основе глагола:

1. Buraya geleli iki ay oldu. - С тех пор как я приехал сюда, прошло два месяца.
2. Maç başlayalı hiç gol almadı. - С тех пор как начался матч, не забили ни одного гола.

Конструкция -dığından beri складывается из основы глагола + аффикс -dık, -dik, -duk, -dük с меной k в ğ + аффиксы принадлежности + аффикс исходного падежа + послелог beri:

Gelmek - gel + diğ + im + den beri

Ailemden ayrıldığımdan beri onları hiç aramadım. - С тех пор как я расстался со своей семьей, я ни разу им не звонил.

Отрицательная форма

Sana mektup yazmadığımdan beri altı ay geçti. - С тех пор как я не писал тебе писем, прошло шесть месяцев.

Упражнение 23.1. Напишите предложения, употребляя глаголы, данные в скобках, в форме на -(y)alı, -(y)eli.

1. Sen (gitmek) yüzüm gülmüyor.
2. Onu (görmemek) yıllar geçti.
3. «Vampir» filmini (seyretmek) geceleri çok korkarım.
4. Elektrikler (kesilmek) üç gün oluyor.
5. Çiçekleri (sulamak) bir hafta oldu.

1. Sen gideli yüzüm gülmüyor.
2. Onu görmeyeli yıllar geçti.
3. «Vampir» filmini seyredeli geceleri çok korkarım.
4. Elektrikler kesileli üç gün oluyor.
5. Çiçekleri sulayalı bir hafta oldu.

Упражнение 23.2. Напишите предложения, употребляя глаголы, данные в скобках, в форме на -dığından beri.

1. Ne zamandan beri onu görmüyorsun? (okul bitmek)
   
2. Ne zamandan beri doktora gitmiyorsun? (iyileşmek)
   
3. Ne zamandan beri onu seviyorsun? (ilk görmek)
   
4. Çocuk ne zamandan beri ağlıyor? (uyanmak)
   
5. Siz ne zamandan beri Türkçe öğreniyorsunuz? (okul başlamak)
   

1. Okul bittiğinden beri onu görmüyorum.
2. İyileştiğimden beri doktora gitmiyorum.
3. İlk gördüğümden beri onu seviyorum.
4. Çocuk uyandığından beri ağlıyor.
5. Okulu başladığımdan beri Türkçe öğreniyorum.

Форма -dığı halde

Сложная форма -dığı halde соответствует русскому сложно-подчиненному предложению с придаточным уступительным («хотя...», «несмотря на то, что...»).

Данная конструкция образуется таким образом: глагол в форме на -dık, -dik, -duk, -dük с меной k в ğ + аффиксы принадлежности + служебное слово hal в местном падеже:

Gelmek - gel + diğ + im hal + de

Çok fakir olduğu halde kardeşlerine yardım ediyordu. - Хотя он был беден, он помогал своим братьям и сестрам.

Отрицательная форма

Fuat açıkmadığı halde yemek yiyor. - Хотя Фуад не проголодался, он ест.

Упражнение 23.3. Напишите предложения, употребляя глаголы, данные в скобках в форме на -dığı halde.

1. Gençliğinde çok (spor yapmak) uk ihtiyarladı.
2. Kendini iyi (hissetmek) işe gitti.
3. İstanbul’u çok iyi (bilmek) kayboldum.
4. Hava kötü (olmak) pikniğe gittik.
5. Dün gece erken (yatmak) geç uyandım.
1. Gençliğinde çok spor yaptığı halde çabuk ihtiyarladı.
2. Kendini iyi hissetmediği halde işe gitti.
3. İstanbul’u çok iyi bildiğim halde kayboldum.
4. Hava kötü olduğu halde pikniğe gittik.
5. Dün gece erken yattığım halde geç uyandım.
6. İmtihana çok iyi (çalışmak) zayıf aldım.
7. Ben dikkatli (olmak) konuyu anlamadım.
8. Elleri (kirlenmemek) ellerini yıkadı.
9. Arkadaşlarım (söz vermek) beni çağırmadılar.
10. Parası çok az (olmak) bir fakire yardım etti.

6. İmtihana çok iyi çalıştığım halde zayıf aldım.
7. Ben dikkatli olduğum halde konuyu anlamadım.
8. Elleri kirlenmediği halde ellerini yıkadı.
9. Arkadaşlarım söz verdikleri halde beni çağırmadılar.
10. Parası çok az olduğu halde bir fakire yardım etti.

Формы -dığı için и -acağı, -eceği için

Представленные конструкции складываются из имени действия на -dık, -dik, -duk, -dük с меной k в ğ, (которое относит предложение в пласт прошлого) или имени действия на -acak / -ecek с меной k в ğ, (которое, соответственно, обозначает пласт будущего) + аффиксы принадлежности + послелог için.

Данные конструкции передаются по-русски сложноподчиненным предложением с придаточным причины «так как...», «потому что», «поскольку...».

1. Eve zayıf karne götürdüğüm için babam çok kızdı. - Мой отец разозлился, потому что я принес домой ведомость с плохими оценками.
2. Yazın Antalya’ya gideceğim için çok heyecanlıyım. - Поскольку летом я поеду в Анталию, я очень волнуюсь.

Отрицательная форма

Ben gelmediğim (gelmeyeceğim) için
Sen gelmediğin (gelmeyeceğin) için
O gelmediği (gelmeyeceği) için
Biz gelmediğimiz (gelmeyeceğimiz) için
Siz gelmediğiniz (gelmeyeceğiniz) için
Onlar gelmedikleri (gelmeyecekleri) için

1. Bu konuyu anlamadığım için tekrar öğretmene sordum. - Так как я не понял эту тему, я спросил преподавателя ещё раз.
2. Toplantıya katılmayacağım için özür dilerim. - Так как я не буду принимать участия в собрании, прошу прошения.

Упражнение 23.4. Напишите предложения, употребляя глаголы, данные в скобках, в форме на -dığı için.

1. Emre, çok yorgun (olmak) okula gidemedi.
2. Siz evi (almak) çok şanslısınız.
3. Öğrenciler imtihana (hazırlanmamak) zayıf aldılar.
4. Bana güven (göstermek) teşekkürler.
5. Onun babası buna (izin vermek) o çok seviniyordu ve sabırsızlanıyordu.

1. Emre, çok yorgun olduğu için okula gidemedi.
2. Siz evi aldığınız için çok şanslısınız.
3. Öğrenciler imtihana hazırlanmadıkları için zayıf aldılar.
4. Bana güven gösterdiğin için teşekkürler.
5. Onun babası buna izin verdiği için o çok seviniyordu ve sabırsızlanıyordu.

Упражнение 23.5. Напишите предложения, употребляя глаголы, данные в скобках, в форме на -acağı, -eceği için.

1. Okulumu başarıyla (bitirmek) çok mutluyum.
2. Araba (almak) para biriktiriyorum.
3. Seni bir daha (görmemek) çok üzgünüm.
4. Yarın arkadaşımı (görememek) bunu haber veremeyeceğim.
5. Yaşlı adam yiyecek bir şey (bulamamak) aç yatmak zorunda kalacak.

1. Okulumu başarıyla bitireceğim için çok mutluyum.
2. Araba alacağım için para biriktiriyorum.
3. Seni bir daha görmeyeceğim için çok üzgünüm.
4. Yarın arkadaşımı göremeyeceğim için bunu haber veremeyeceğim.
5. Yaşlı adam yiyecek bir şey bulamayacağı için aç yatmak zorunda kalacak.

Страдательный залог

Основное значение страдательного залога в турецком языке совпадает с русским: формами страдательного залога называются действия без указания на реального производителя этих действий.

Формы страдательного залога образуются от любого глагола путем присоединения следующих аффиксов:

1. -n, если глагольная основа заканчивается на гласную:

dinlemek - dinle + n + mek
okumak - oku + n + mak
beklemek - bekle + n + mek

1. Yemekler iştahla yendi. - Еда съедена с аппетитом.
2. Güzel bir gün yaşandı. - Хороший день прожит.

2. -ıl, -il, -ul, -ül, если глагольная основа заканчивается на согласный (кроме l)

yazmak - yaz + ıl + mak
vermek - ver + il + mek
içmek - iç + il + mek

1. Tavuk pişirilecek. - Курица будет пожарена.
2. Süt içildi. - молоко выпито.

3. -ın, -in, -un, -ün, если глагольная основа заканчивается на согласный l

almak - al + ın + mak
gelmek - gel + in + mek
bilmek - bil + in + mek

1. Annemin bileziği çalındı. - Браслет мамы украден.
2. Elma bölündü. - Яблоко поделено.

Упражнение 23.6. Напишите предложения, употребляя страдательный оборот.

1. Dün gece çok kötü bir rüya gördüm.
   
2. Konsere gitmek için billet aldık.
   
3. Annem mutfaktaki bütün bulaşıkları yıkadı.
   
4. Ressam bu tabloyu iki ayda tamamladı.
   
5. Dedem bahçedeki çiçekleri suladı.
   

1. Dün gece çok kötü bir rüya görüldü.
2. Konsere gitmek için billet alındı.
3. Mutfaktaki bütün bulaşıklar yıkandı.
4. Bu tablo iki ayda tamamlandı.
5. Bahçedeki çiçekler sulandı.

Словообразовательный аффикс -gı/-kı

Словообразовательный аффикс -gı / -kı имеет 8 фонетических вариантов: -gı / -kı, -gi / -ki, -gu / -ku, -gü / -kü. Он образует отглагольные существительные с абстрактными и конкретными значениями:

Bilmek - bil + gi - знание
Çalmak - çal + gı - музыкальный инструмент
Bitmek - bit + ki - растение
Basmak - bas + kı - печатание, издание
Saymak - say + gı - уважение
Tutmak - tut + ku - страстное желание
Sevmek - sev + gi - любовь
Duymak - duy + gu - чувство
Atmak - at + kı - вешалка
Silmek - sil + gi - тряпка (для стирания школьного мела)