Словарь урока

Формы -dığı zaman (dığında), -acağı, -eceği zaman

Представленные сложные формы состоят из имени действия на -dık (-dik, -duk, -dük) с меной k в ğ, которые относят повествование в пласт прошлого, а также настоящего и будущего Время совершения действия определяется по сказуемому в главном предложенни. или из имени действия на -acak / -ecek сменой k в ğ (рассматривают предложение с точки зрения будущего времени) + аффиксы принадлежности + служебное слово zaman.

Форме на -dık (-dik, duk, -dük) с аффиксами принадлежности абсолютно соответствует форма в местном падеже с аффиксами принадлежности без служебного слова zaman.

Отрицательная форма

Формами на -dığı zaman (dığında) и на -acağı, -eceği zaman обозначается придаточное предложение времени с союзом «когда...».

1. Hastahanede yattığım zaman (=yattığımda) beni ziyaret etmediniz. - Когда я лежал в больнице, вы ко мне не приходили.
2. Okula gideceğiniz zaman haber ver, beraber gidelim. - Когда вы пойдете в школу, сообщите, пойдем вместе.

Упражнение 24.1. Напишите предложения, употребляя глаголы, данные в скобках, в форме на -dığı zaman (dığında).

1. Akşam eve (gelmek) sen uyuyordun.
2. Birden ayağa (kalkmak) başım döndü.
3. Sildiği cama (yaklaşmak) bana hep «Sakin yaklaşma!»
4. Kasabaya (gelmek) ava çıkmadan duramazdı.
5. Bu olay (olmak) siz neredeydiniz?
6. «(Evlenmek) zamankinden daha yakışıklı bir erkek oldun sen».
7. (Gülmek) yüzünü güller açıyor.

1. Akşam eve geldiğim zaman sen uyuyordun.
2. Birden ayağa kalktığım zaman başım döndü.
3. Sildiği cama yaklaştığım zaman bana hep «Sakin yaklaşma!»
4. Kasabaya geldiği zaman ava çıkmadan duramazdı.
5. Bu olay olduğu zaman siz neredeydiniz?
6. «Evlendiğimiz zamankinden daha yakışıklı bir erkek oldun sen».
7. Güldüğün zaman yüzünü güller açıyor.

Упражнение 24.2. Напишите предложения, употребляя глаголы, данные в скобках, в форме на -acağı, -eceği zaman.

1. Okulu (bitirmek) size sertifika vereceğiz.
2. Bursa’ya (gelmek) önceden haber ver.
3. Yemek (yemek) ellerimizi mutlaka yıkarız.
4. Nihat banyo (yapmak) elektrikler kesilmiş.
5. Hatice’yle (görüşmek) çok şık giyinmelisin.

1. Okulu bitireceğiniz zaman size sertifika vereceğiz.
2. Bursa’ya geleceğin zaman önceden haber ver.
3. Yemek yiyeceğimiz zaman ellerimizi mutlaka yıkarız.
4. Nihat banyo yapacağı zaman elektrikler kesilmiş.
5. Hatice’yle görüşeceğin zaman çok şık giyinmelisin.

Форма -dığından dolayı. Форма -acağından, -eceğinden dolayı

Сложная форма складывается из имени действия на -dık (-dik, duk, -dük) или -acak / ecek с меной k в ğ при присоединении аффиксов принадлежности + окончание исходного падежа + служебное слово dolayı.

Отрицательная форма

Рассмотренные выше формы идентичны русскому причинно - следственному придаточному предложению с союзами «поэтому...», «потому что...», «из-за того, что...», «вследствие того, что...».

1. Meşgul olduğumdan dolayı çay içemeyeceğim. - Я не смогу выпить чай из-за того, что я занят.
2. Ailenle tanışacağımdan dolayı çok heyecanlıyım. - Я очень волнуюсь из-за того, что (предстоит) знакомиться с твоей семьей.

Упражнение 24.3. Напишите предложения, употребляя глаголы, данные в скобках, в форме на -dığından dolayı и -acağından, -eceğinden dolayı.

1. Size (gelememek) çok üzgünüm.
2. Benimle (çalışmak) pişman olmayacaksın.
3. Sinemada film (başlamak) ışıkları kapattılar.
4. Oğlum yarışmada birinci (olmak) madalya aldı.
5. Beni (aramak) sana çok kızgınım.
6. Ahmet yarın bizden (ayrılmak) çok üzgün.
7. Olimpiyatlarda ülkemizi (temsil etmek) çok mutluyum.

1. Size gelemediğimden dolayı çok üzgünüm.
2. Benimle çalıştığından dolayı pişman olmayacaksın.
3. Sinemada film başlayacağından dolayı ışıkları kapattılar.
4. Oğlum yarışmada birinci olduğundan dolayı madalya aldı.
5. Beni aradığından dolayı sana çok kızgınım.
6. Ahmet yarın bizden ayrılacağından dolayı çok üzgün.
7. Olimpiyatlarda ülkemizi temsil edeceğimden dolayı çok mutluyum.

Упражнение 24.4. Соедините два предложения в одно, употребляя подходящие по смыслу формы обстоятельственной группы.

1. Gece yarısı televizyonu kapatmadı. Uyudu.
   
2. Bebektim. O zaman çok süt içtim.
   
3. Bir şey soracağım. Hemen geleceğim.
   
4. Seni göremedim. O zaman çok üzüldüm.
   
5. Sen evde yoktun. O zaman bütün evi temizledim.
   

1. Gece yarısı televizyonu kapatmadan uyudu.
2. Bebekken çok süt içtim.
3. Bir şey sorup hemen geleceğim.
4. Seni göremediğim için çok üzüldüm.
5. Sen evde yokken bütün evi temizledim.

Упражнение 24.5. Напишите предложения, употребляя глаголы, данные в скобках, в подходящих по смыслу формах обстоятельственной группы.

1. Çok yakın (oturmak) televizyon seyretmeyin.
2. Dişlerimi (fırçalamak) hemen yattım.
3. Basketbol (oynamak) yağmur yağmaya başladı.
4. Arabamız (olmak) sık sık gezeceğiz.
5. (Bağırmak) konuşma.
6. Niçin izin (almak) çıktınız?
7. Kardeşim Amerika’ya (gitmek) ben on beş yaşındaydım.
8. Ahmet hiç (uyumak) sabaha kadar çalıştı.
9. Hiç bir şey (söylemek) dışarı çıktı.
10. Çocuk (uyumak) gürültü yapmayın.

1. Çok yakın oturup televizyon seyretmeyin.
2. Dişlerimi fırçalamadan hemen yattım.
3. Basketbol oynarken yağmur yağmaya başladı.
4. Arabamız olunca sık sık gezeceğiz.
5. Bağırarak konuşma.
6. Niçin izin almadan çıktınız?
7. Kardeşim Amerika’ya gittiği zaman ben on beş yaşındaydım.
8. Ahmet hiç uyumadan sabaha kadar çalıştı.
9. Hiç bir şey söylemeden dışarı çıktı.
10. Çocuk uyurken gürültü yapmayın.

Взаимно-совместный залог

В турецком языке взаимно-совместным залогом обозначаются такие действия, которые совершаются несколькими лицами и распространяются на оба лица.

1. Iki araba çarpıştı. - Две машины столкнулись.
2. Bu konuyu uzun süre tartıştık. - Мы долго спорили на эту тему.

Взаимно-совместный залог также называет действия, которые совершаются несколькими субъектами совместно, одновременно.

1. Teyzemle annem uzun süre ağlaştılar. - Мама с тетей долго плакали.
2. Çocuklar gülüşmeye başladılar. - Дети начали смеяться.

Взаимно-совместный залог образуется с помощью аффикса -ş после гласных основ и -ış, -iş, -uş, -üş после согласных. Аффиксы взаимно - совместного залога могут быть присоединены лишь к некоторому числу глагольных основ.

selâmlamak - selâmla - ş - mak - здороваться, приветствовать друг друга
anlamak - anla - ş - mak - взаимопонимать друг друга, договариваться
görmek - gör - üş - mek - видеться
bakmak - bak - ış - mak - глядеть друг на друга, переглядываться

Некоторые глаголы, несмотря на формальный показатель, не имеют или утратили взаимно-совместное значение:

Gelişmek - развиваться
Yatışmak - успокаиваться, утихать
Yetişmek - догонять, приходить вовремя
Alışmak - привыкать
Çalışmak - работать, стараться

Другая же часть глагольных основ, наоборот, несет взаимно-совместное значение, но не имеет соответствующих аффиксов. В таких глаголах отсутствует первообразная основа, от которой образуется рассматриваемый залог:

Savaşmak - воевать, бороться
Barışmak - мириться, примиряться
Konuşmak - говорить
Yarışmak - соревноваться
Güreşmek - спорт. Бороться

Упражнение 24.6. Напишите предложения, употребляя взаимно-совместный залог.

1. Birbirimizle caddenin sonundaki kahvehanede gördük.
   
2. Film seyrederken güldük.
   
3. Ben onu anladım.
   
4. Iki araba birbirlerine çarptı.
   
5. Babamla annem birbirleriyle bir temmuz akşamı tanımışlar.
   

1. Birbirimizle caddenin sonundaki kahvehanede görüştük.
2. Film seyrederken gülüştük.
3. Biz anlaştık.
4. Iki araba birbirlerine çarpıştı.
5. Babamla annem birbirleriyle bir temmuz akşamı tanışmışlar.

Словообразовательный аффикс -ın (-in, -un, -ün)

Рассматриваемый словообразовательный аффикс является относительно малопродуктивным в турецком языке. Он образует несколько отглагольных существительных и представлен вариантами: -ın, -in, -un, -ün.

Sormak - sor + un - проблема
Basmak - bas + ın - печать, пресса
Tütmek - tüt + ün - табак
Gelmek - gel + in - невеста (т.е. приходящая в дом мужа)

Также с помощью данного аффикса образуется одно имя прилагательное:

Sayın - уважаемый

Упражнение 24.7. Прочитайте текст.

Başını unutmasın

ticaret - торговля
içten - от всего сердца, от всей души
gönül - сердце
tarif etmek - описывать
şaşırmak - удивиться
selâm söyle - передавай привет