Словарь урока

Прошедшее категорическое время (-tı/-dı)

Прошедшее категорическое время обозначает завершенные, законченные до момента речи факты прошлого. Чаше всего переводится на русский язык глаголом совершенного вида («сделал», «сказал», «прочитал»), но может называть и действия, соответствующие глаголу несовершенного вида. Прошедшее время может передавать как однократные, так и многократные действия.

Прошедшее время на -tı / -dı обозначает действия, которым сам говорящий был свидетелем.

Образование форм прошедшего времени происходит так: к основе глагола сначала присоединяется ударный аффикс прошедшего времени tı (ti tu tü) или dı (di du dü) в соответствии с законом гармонии согласных, а затем личные аффиксы.

1. Dün seni aradım. - Я звонил тебе вчера.
2. Geçen hafta Antalya’ya gittim. - На прошлой неделе я ездил в Анталию.

Упражнение 9.1. Образуйте утвердительную форму глаголов прошедшего видимого времени.

Girmek, dönmek, istemek, sevmek, yüzmek, söylemek, dinlenmek, seyretmek, susmak.

Girdim, döndüm, istedim, sevdim, yüzdüm, söyledim, dinlendim, seyrettim, sustum.

Упражнение 9.2. Переведите на русский язык.

Okudun, sevdik, dinlendiniz, telefon ettim, oynadılar, seyrettik, konuştum, istedim, yazdınız, baktım, geldin, söylediler, yaptı, bekledik, verdin, anladım, çalıştılar, gittik, anlattınız.

Ты читал, мы любили, вы отдыхали, я позвонил, они поиграли, мы наблюдали, я поговорил, я захотел, вы написали, я посмотрел, ты пришёл, они сказали, он сделал, мы ждали, ты отдал, я понял, они работали, мы пошли, вы объяснили.

Упражнение 9.3. Напишите предложения, используя глаголы, данные в скобках, в утвердительной форме прошедшего видимого времени.

1. Dün pikniğe (gitmek).
2. Dün akşam iki saat ders (çalışmak).
3. Çocuklar teneffüste futbol (oynamak).
4. Kardeşim yemekten sonra (uyumak).
5. Akşam yemeğinde tavuklu pilâv (yemek).
6. Onlar kitap (okumak).
7. Ali geçen ay arabasını (yıkamak).
8. Ben size mektup (yazmak).
9. Biz Türkçe (öğrenmek).
10. O tahtayı (silmek).

1. Dün pikniğegittim / gittik. 2. Dün akşam iki saat ders çalıştım. 3. Çocuklar teneffüste futbol oynadılar. 4. Kardeşim yemekten sonra uyudu. 5. Akşam yemeğinde tavuklu pilâv yedim / yedik. 6. Onlar kitap okudular. 7. Ali geçen ay arabasını yıkadı. 8. Ben size mektup yazdım. 9. Biz Türkçe öğrendik. 10. O tahtayı sildi.

Упражнение 9.4. Выберите подходящее по смыслу местоимение.

1. Biz geçen hafta futbol oynadık.
2. Siz müzik dinlediniz.
3. O ders çalıştı.
4. Ben balık tuttum.
5. Sen geçen ay hasta oldun.

Упражнение 9.5. Ответьте на вопросы.

1. Bisikleti kim tamir etti?
   Ben tamir et.
2. Anneniz size ne pişirdi?
   Annem pilâv pişir.
3. Misafirler evinizde ne yaptılar?
   Sohbet et.
4. Galatasaray kaç gol attı?
   4 gol at.
5. Tatilde ne yaptınız?
   Pikniğe git.

1. Ben tamir ettim.
2. Annem pilâv pişirdi.
3. Sohbet ettiler.
4. 4 gol attı.
5. Pikniğe gittik.

ТЕМА: В магазине одежды
Giyim mağazasında

Чтобы легче запомнить цвета:

Упражнение 9.6. Прочитайте диалог.

Bir gün arkadaşım Sultanle bir mağazaya gittik. Mağaza Taksimde. Orada sadece bayan eşyaları satıyor. Birlikte mağazaya girdik.
— Buyrun efendim. Hoş geldiniz! Nasıl yardımcı olabilirim?
— Bana bir elbise ve kazak lâzım.
— Elbise ve kazaklar ikinci katta, efendim. Buyrun ben göstereyim.
— Bu mavi çizgili elbiseyi deneyebilir miyim?
— Tabii ki.
— Hayır, olmadı. Bir beden büyük mümkün mü?
— Tabii ki.
— Bu tamam. Nasıl güzel görünüyor mu? Yakıştı mı?
— Bu çok güzel oldu. Sana da yakıştı.
— Tamam o zaman bunu alıyorum.
— Birde şu gri kazağı istiyorum.
Sultan eşyalarını aldı ve biz mağazadan çıktık.

Вопросительная и отрицательная формы
прошедшего категорического времени

При образовании отрицательной формы прошедшего времени («я не ходил», «я не читал») к основе глагола сначала присоединяется отрицательный аффикс ma / me, затем аффикс прошедшего времени tı / dı, а потом личные окончания.

1. Ona gerçeği söylemedim. - Я не сказал ему правду.
2. Annem daha gelmedi. - Мама еще не пришла.

В образовании вопросительной формы участвует вопросительная частица mı (mi, mu, mü), которая пишется отдельно от глагола, поставленного в форму прошедшего времени.

1. Pazara gittiniz mi? - Вы ходили на базар?
2. Sen kahvaltı yaptın mı? - Ты завтракал?

Вопросительно-отрицательная форма складывается из отрицательной и вопросительной форм.

Ben gitmedim mi?
Sen gitmedin mi?
O gitmedi mi?
Biz gitmedik mi?
Siz gitmediniz mi?
Onlar gitmediler mi?

Упражнение 9.7. Образуйте отрицательную форму глаголов прошедшего категорического времени.

Beklemek, okumak, dinlenmek, dönmek, anlatmak, yazmak, sormak, istemek, yardım etmek.

Ben beklemedim okumadım dinlenmedim donmedim anlatmadım yazmadım sormadım istemedim yardım etmedim
Sen beklemedin okumadın dinlenmedin dönmedin anlatmadın yazmadın sormadın istemedin yardım emedin
O beklemedi okumadı dinlenmedi dönmedi anlatmadı yazmadı sormadı istemedi yardım etmedi
Biz beklemedik okumadık dinlenmedik dönmedin anlatmadık yazmadık sormadık istemedik yardım etmedik
Siz beklemediniz okumadınız dinlenmediniz dönmediniz anlatmadınız yazmadınız sormadınız istemediniz yardım etmediniz
Onlar beklemediler okumadılar dinlenmediler dönmediler anlatmadılar yazmadılar sormadılar istemediler yardım etmediler

Упражнение 9.8. Образуйте вопросительную форму глаголов прошедшего категорического времени.

Temizlemek, susmak, yıkamak, söylemek, bakmak, seyretmek, kalkmak, sevmek, gelmek.

Ben temizledim mi? Sustum mu? Yıkadım mı? Söyledim mi? Baktım mı? Seyrettim mi?kalktım mı?sevdim mi? Geldim mi?
Sen temizledin mi? Sustun mu? Yıkadın mı? Söyledin mi? Baktın mı? Seyrettin mi? Kalktın mı? Sevdin mi? Geldin mi?
O temizledi mi? Sustu mu? Yıkadı mı? Söyledi mi? Baktı mı? Seyretti mi? Kalktı mı? Sevdi mi? Geldi mi?
Biz temizledik mi? Sustuk mu? Yıkadık mı? Söyledik mi? Baktık mı? Seyrettik mi? Kalktık mı? Sevdik mi? Geldik mi?
Siz temizlediniz mi? Sustunuz mu? Yıkadınız mı? Söylediniz mi? Baktınız mı? Seyrettiniz mi? Kalktınız mı? Sevdiniz mi? Geldiniz mi?
Onlar temizlediler mi? Sustular mı? Yıkadılar mı? Söylediler mi? Baktılar mı? Seyrettiler mi?
Kalktılar mı? Sevdiler mi? Geldiler mi?

Упражнение 9.9. Напишите данные предложения в отрицательной форме прошедшего категорического времени.

1. Ben kalem aldım.
   
2. Onlar yüzdüler.
   
3. Sen Türkçe öğrendin.
   
4. Biz dün gece uyuduk.
   
5. Biz geçen hafta geldik.
   
6. Ben dün televizyon seyrettim.
   

1. Ben kalem almadım.
2. Onlar yüzmediler.
3. Sen Türkçe öğrenmedin.
4. Biz dün gece uyumadık.
5. Biz geçen hafta gelmedik.
6. Ben dün televizyon seyretmedim.

Упражнение 9.10. Напишите предложения, используя глаголы, данные в скобках в отрицательной форме прошедшего категорического времени.

1. Bu sabah kahvaltı (yapmak).
2. Ahmet ödevlerini (yazmak).
3. Babam eve erken (gelmek).
4. Dün gece hiç (uyumak).
5. Futbolcular sahaya (çıkmak).
6. Televizyonu (açmak).

1. Bu sabah kahvaltı yapmadım.
2. Ahmet ödevlerini yazmadı.
3. Babam eve erken gelmedi.
4. Dün gece hiç uyumadım.
5. Futbolcular sahaya çıkmadılar.
6. Televizyonu açmadım.

Упражнение 9.11. Напишите предложения, используя глаголы в отрицательной форме прошедшего категорического времени.

1. Biz ders çalış.
2. Sen kitap oku.
3. Öğrenciler ödev yap.
4. Fatih futbol oyna.
5. Siz pizza ye.
6. Onlara telefon et.
7. Ahmet dün bize gel.
8. Doktor hastayı ameliyat et.
9. Babam kardeşime para ver.
10. Ben dün akşam pastahaneye git.
11. Öğretmen öğrencilere ödev ver.

1. Biz ders çalışmadık.
2. Sen kitap okumadın.
3. Öğrenciler ödev yapmadılar.
4. Fatih futbol oynamadı.
5. Siz pizza yemediniz.
6. Onlara telefon etmedim / etmedik.
7. Ahmet dün bize gelmedi.
8. Doktor hastayı ameliyat etmedi.
9. Babam kardeşime para vermedi.
10. Ben dün akşam pastahaneye gitmedim.
11. Öğretmen öğrencilere ödev vermedi.

Упражнение 9.12. Напишите предложения, используя глаголы, данные в скобках в вопросительной форме прошедшего категорического времени.

1. Sen kitap ? (okumak)
2. О yemek ? (pişirmek)
3. Siz ders ? (anlamak)
4. Onlar futbol ? (oynamak)
5. Siz dün ? (yüzmek)
6. Sen akşam ders ? (çalışmak)
7. Çocuk ? (ağlamak)
8. Baban maça ? (gitmek)
9. Kuzular çayıra ? (çıkmak)

1. Sen kitap okudun mu?
2. Yemek pişirdi mi?
3. Siz ders anladınız mı?
4. Onlar futbol oynadılar mı?
5. Siz dün yüzdünüz mü?
6. Sen akşam ders çalıştın mı?
7. Çocuk ağladı mı?
8. Baban maça gitti mi?
9. Kuzular çayıra çıktılar mı?

Упражнение 9.13. Напишите подходящие по смыслу формы прошедшего категорического времени.

1. Pazar günü futbol oyna.
2. Ali’nin babası bir araba satın al.
3. Dün maçı seyret?
4. Niçin ders çalış?
5. Kim gel?
6. Türkiye’de kaç gün kal? (sen)
7. Türkiye’yi beğen?
8. Kahvaltı yap? (siz)
9. Niçin geç kal? (sen)

1. Pazar günü futbol oynadık.
2. Ali’nin babası bir araba satın aldı.
3. Dün maçı seyrettin mi / seyrettiniz mi?
4. Niçin ders çalışmadın / çalışmadınız?
5. Kim geldi?
6. Türkiye’de kaç gün kaldın?
7. Türkiye’yi beğendin mi / beğendiniz mi?
8. Kahvaltı yaptınız mı?
9. Niçin geç kaldın?

Упражнение 9.14. Составьте предложения, используя формы прошедшего категорического времени.

1. öğretmen / futbol oynamak / bahçede / öğrencilerle
   
2. alış veriş yapmak / süpermarkette / biz / dün
   
3. seyretmek / arkadaşlar / sinemada / film
   
4. geç kalmak / Ali / okula / geçen gün
   
5. yapmak / bir araba / kaza / dün gece
   
6. bitmek / az önce / ders
   

1. Öğretmen öğrencilerle bahçede futbol oynadı.
2. Biz dün süpermarkette alış veriş yaptık.
3. Arkadaşlar sinemada film seyrettiler.
4. Ali geçen gün okula geç kaldı.
5. Dün gece bir araba kaza yaptı.
6. Ders az önce bitti.

Упражнение 9.15. Задайте вопрос в форме прошедшего категорического времени.

1. ?
   Hayır, dün piknikte tenis oynamadık.
2. ?
   Evet, dün gece partiden sonra eve gittim.
3. ?
   Hayır, dün akşam hiç televizyon seyretmedim.
4. ?
   Evet, önceki gün okula geç kaldım.
5. ?
   Hayır, Ali’ yi görmedim.

1. Dün piknikte tenis oynadınız mı?
2. Dün gece partiden sonra eve gittin mi?
3. Dün akşam televizyon seyrettin mi?
4. Önceki gün okula geç kaldın mı?
5. Ali’yi gördün mü?

Упражнение 9.16. Дайте положительный и отрицательный ответы, используя формы прошедшего категорического времени.

1. Ahmet ödevini yaptı mı?
   Evet, 
   Hayır,
2. Dün İngilizce çalıştın mı?
   Evet, 
   Hayır,
3. Deden çiçekleri suladı mı?
   Evet, 
   Hayır,
4. Polisler hırsızı yakaladı mı?
   Evet, 
   Hayır,
5. Geçen yaz tatile gittin mi?
   Evet, 
   Hayır,

1. Evet, Ahmet ödevini yaptı. Hayır, Ahmet ödevini yapmadı.
2. Evet, dün İngilizce çalıştım. Hayır, dün İngilizce çalışmadım.
3. Evet, dedem çiçekleri suladı. Hayır, dedem çiçekleri sulamadı.
4. Evet, polisler hırsızı yakaladı. Hayır, polisler hırsızı yakalamadı.
5. Evet, geçen yaz tatile gittim. Hayır, geçen yaz tatile gitmedim.

Упражнение 9.17. Напишите предложения в отрицательной форме прошедшего категорического времени.

1. Leylâ otobüse biniyor.
   
2. Ayşe ile Ahmet eve gidiyor.
   
3. Kemâl Fransa’dan geliyor.
   
4. Annem çamaşır yıkıyor.
   
5. Turistler müzeyi geziyorlar.
   

1. Leylâ otobüse binmedi.
2. Ayşe ile Ahmet eve gitmedi.
3. Kemâl Fransa’dan gelmedi.
4. Annem çamaşır yıkımadı.
5. Turistler müzeyi gezmediler.

Упражнение 9.18. Прочитайте текст.

Nermin

Nermin Amerika’ da doğdu. Orada küçük bir şehirde büyüdü. Altı yaşında okula başladı. Fakat liseye gidemedi. gidemedi: не смог пойти (но хотел) Çünkü onun ailesi çok fakirdi. On üç yaşına geldiğinde On üç yaşına geldiğinde: когда ей исполнилось 13 лет çalışmaya başladı. Bir ayakkabı fabrikasının montaj atölyesinde çalıştı.

Nermin on yedi yaşına geldiğinde, onun ailesi Türkiye’ ye taşındı. Önce Konya şehrine yerleştiler. Ondan sonra İstanbul şehrine taşındılar. Nermin Amerika’ dan ayrılırken Nermin Amerika’ dan ayrılırken: когда уехала из Америки çok mutlu değildi. Çünkü Nermin’in Amerika’da arkadaşları vardı. Fakat şimdi o öz vatanındaydı. Nermin önce Türkçe’ yi güzel konuşamadı. Geceleri Türkçe çalıştı. Gündüzleri bir fabrikada çalıştı.

Nermin çok çalıştı. O şimdi Türkçe’ yi çok güzel konuşuyor. Geceleri hâlâ çalışıyor fakat o şimdi daktilo çalışıyor. Nermin sekreter olmak istiyor. Nermin artık Amerika’yi çok özlemiyor, çünkü o şimdi çok mutlu ve yeni arkadaşları var. Nermin geleceğine umutla bakıyor geleceğine umutla bakıyor: в будущее смотрит с надеждой . Mutluluklar Nermin!

Ответьте на вопросы:

1. Nermin nerede doğdu?
   
2. Nermin okula gitti mi?
   
3. Nermin ne zaman çalışmaya başladı?
   
4. Onun ailesi ne zaman taşındı?
   
5. Onlar daha sonra nereye taşındı?
   
6. Nermin Türkiye’de mutlu oldu mu?
   
7. Sizce Nermin nasıl bir kız?
   

1. Nermin Amerika’da doğdu.
2. Nermin okula gitti ama liseye gidemedi.
3. Nermin on üç yaşına geldiğinde çalışmaya başladı.
4. Onun ailesi Nermin 17 yaşına geldiğinde Türkiye'ye taşındı.
5. Onlar daha sonra İstantbul’a taşındı.
6. Taşınmadan sonra Nermin arkadaşlarını özledi, ama sonra alışıp, yeni arkadaşları da bulup mutlu oldu.
7. Bence Nermin çok güzel bir kız.