Словарь урока
avukat - адвокат
dişçi - зубной врач
doktor - врач
evli - женат, замужем, женаты
hasta - болен; больной, пациент
hemşire - медсестра
işadamı - бизнесмен
işçi — рабочий
memur - служащий
muhasebeci - бухгалтер
müdür - начальник, директор
mühendis - инженер
öğrenci - студент, студентка
öğretmen - преподаватель
pilot - лётчик
postacı - почтальон
sekreter - секретарь
tamirci - мастер по ремонту чего-л.
pazartesi - понедельник
salı - вторник
çarşamba - среда
perşembe - четверг
cuma - пятница
cumartesi - суббота
pazar - воскресенье
Türkçe - турецкий язык
İngilizce - английский язык
müzik - музыка
fizik - физика
kimya - химия
matematik - математика
beden eğitimi - физкультура
resim - рисование; картина
Аффикс утвердительной модальности (-dır/-tır).
Настоящее время
Аффикс утвердительной модальности представлен вариантами -dır, -dir, -dur, -dür и -tır, -tir, -tur, -tür. Выбор гласной аффикса подчиняется закону гармонии гласных, а выбор согласной t или d - закону гармонии согласных, при этом, если слово заканчивается на гласную, то автоматически следует аффикс, начинающийся с буквы d.
Аффикс утвердительной модальности употребляется при определении предмета.
Bu masadır. - Это (есть) стол.
О öğretmendir. - Он (есть) преподаватель.
При переводе на русский язык этот аффикс обычно оставляется без формального перевода. В турецкой разговорной речи в предложениях подобного типа этот аффикс обычно отсутствует.
Упражнение 3.1. Присоедините аффикс утвердительной модальности. Переведите на русский язык.
Bu arabadır.Bu kalemdir.
Bu çiçektir.
Bu sözdür.
Bu evdir.
Bu dolaptır.
Bu mektuptur.
Bu yıldızdır.Bu köpektir.
Bu kuştur.
Bu arkadaştır.
Bu defterdir.
Bu ailedir.
Bu güldür.
Bu tahtadır.Bu cetveldir.
Bu kitaptır.
Bu çiçektir.
Bu sözlüktür.
Bu odadır.
Bu sokaktır.
Упражнение 3.2. Переведите на турецкий язык.
Это человек. Это сумка. Это машина. Это стол. Это собака. Это студент. Это шкаф.
Это тетрадь. Это старшая сестра. Это отец. Это окно. Это парта. Это улица. Это цветок.
Bu insandır. Bu çantadır. Bu arabadır. Bu masadır. Bu köpektir. Bu öğrencidir. Bu dolaptır. Bu defterdir. Bu abladır. Bu babadır. Bu penceredir. Bu sıradır. Bu sokaktır. Bu çiçektir. Аффиксы сказуемости (личные аффиксы).
Утвердительная форма. Настоящее время
В турецком языке сказуемое согласуется с подлежащим в лице и числе с помощью аффиксов сказуемости. Эти аффиксы, присоединяясь к именам, употребляются при обозначении профессии, состояния лица и т.д.
Рассмотрим личные местоимения и аффиксы, присоединяющиеся к именам. Выбор гласной аффикса подчиняется закону гармонии гласных.
(Я преподаватель)
(Ты преподаватель)
(Он, она преподаватель)
(Мы преподаватели)
(Вы преподаватели)
(Они преподаватели)
Если слово оканчивается на гласный звук, а присоединяющийся аффикс начинается с гласного, то между двумя гласными используется вставочный Y.
(Я студент [-ка])
(Ты студент [-ка])
(Он, она студент [-ка])
(Мы студенты [-ки])
(Вы студенты [-ки])
(Они студенты [-ки])
Упражнение 3.3. Присоедините к следующим словам аффиксы сказуемости.
Ben avukat
Sen avukat
O avukat
Biz avukat
Siz avukat
Onlar avukat
Ben doktor
Sen doktor
O doktor
Biz doktor
Siz doktor
Onlar doktor
Ben sekreter
Sen sekreter
O sekreter
Biz sekreter
Siz sekreter
Onlar sekreter
Ben avukatım, doktorum, sekreterimSen avukatsın, doktorsun, sekretersin
O avukat, doktor, sekreter
Biz avukatız, doktoruz, sekreteriz
Siz avukatsınız, doktorsunuz, sekretersiniz
Onlar avukatlar, doktorlar, sekreterler
Ben muhasebeci
Sen muhasebeci
O muhasebeci
Biz muhasebeci
Siz muhasebeci
Onlar muhasebeci
Ben müdür
Sen müdür
O müdür
Biz müdür
Siz müdür
Onlar müdür
Ben evli
Sen evli
O evli
Biz evli
Siz evli
Onlar evli
Ben muhasebeciyim, müdürüm, evliyimSen muhasebecisin, müdürsün, evlisin
O muhasebeci, müdür, evli
Biz muhasebeciyiz, müdürüz, evliyiz
Siz muhasebecisiniz, müdürsünüz, evlisiniz
Onlar muhasebeciler, müdürler, evliler
Ben hasta
Sen hasta
O hasta
Biz hasta
Siz hasta
Onlar hasta
Ben hemşire
Sen hemşire
O hemşire
Biz hemşire
Siz hemşire
Onlar hemşire
Ben mühendis
Sen mühendis
O mühendis
Biz mühendis
Siz mühendis
Onlar mühendis
Ben hastayım, hemşireyim, mühendisimSen hastasın, hemşiresin, mühendissin
O hasta, hemşire, mühendis
Biz hastayız, hemşireyiz, mühendisiz
Siz hastasınız, hemşiresiniz, mühendissiniz
Onlar hastalar, hemşireler, mühendisler
Аффиксы сказуемости.
Вопросительная и отрицательная формы
Вопросительная форма
Как вы уже знаете, вопрос в турецком языке задается с помощью вопросительной частицы mı (mi mu mü). При вопросе личные аффиксы присоединяются непосредственно к вопросительной частице со вставочной буквой y:
Обратите внимание, что в форме 3-го лица множественного числа к слову сначала прибавляется аффикс множественности (lar или ler) и только потом вопросительная частица, которая в данном случае допускает только два варианта mı или mi.
Отрицательная форма
Для образования отрицания используется отрицательная частица değil, к которой присоединяются аффиксы сказуемости (личные аффиксы).
Упражнение 3.4. Образуйте утвердительные, вопросительные и отрицательные формы слов, используя личные аффиксы.
sen aşçısın, sen aşçı mısın? sen aşçı değilsin.
o aşçı, o aşçı mı? o aşçı değil.
biz aşçıyız, biz aşçı mıyız? biz aşçı değiliz.
siz aşçısınız, siz aşçı mısınız? siz aşçı değilsiniz.
Onlar aşçılar, onlar aşçılar mı? onlar aşçı değiller.
sen sekretersin, sen sekreter misin? sen sekreter değilsin.
o sekreter, o sekreter mi? o sekreter değil.
biz sekreteriz, biz sekreter miyiz? biz sekreter değiliz.
siz sekretersiniz, siz sekreter misiniz? siz sekreter değilsiniz.
onlar sekreterler, onlar sekreterler mi? onlar sekreter değiller.
sen işadamısın, sen işadamı mısın? sen işadamı değilsin.
o işadamı, o işadamı mı? o işadamı değil.
biz işadamıyız, biz işadamı mıyız? biz işadamı değiliz.
siz işadamısınız, siz işadamı mısınız? siz işadamı değilsiniz.
onlar işadamılar, onlar işadamılar mı? onlar işadamı değiller.
sen hastasın, sen hasta mısın? sen hasta değilsin.
o hasta, o hasta mı? o hasta değil.
biz hastayız, biz hasta mıyız? biz hasta değiliz.
siz hastasınız, siz hasta mısınız? siz hasta değilsiniz.
onlar hastalar, onlar hastalar mı? onlar hasta değiller.
sen tamircisin, sen tamirci misin? sen tamirci değilsin.
o tamirci, o tamirci mi? o tamirci değil.
biz tamirciyiz, biz tamirci miyiz? biz tamirci değiliz.
siz tamircisiniz, siz tamirci misiniz? siz tamirci değilsiniz.
onlar tamirciler, onlar tamirciler mi? onlar tamirci değiller.
sen öğrencisin, sen öğrenci misin? sen öğrenci değilsin.
o öğrenci, o öğrenci mi? o öğrenci değil.
biz öğrenciyiz, biz öğrenci miyiz? biz öğrenci değiliz.
siz öğrencisiniz, siz öğrenci misiniz? siz öğrenci değilsiniz.
onlar öğrenciler, onlar öğrenciler mi? onlar öğrenci değiller.
sen müdürsün, sen müdür müsün? sen müdür değilsin.
o müdür, o müdür mü? o müdür değil.
biz müdürüz, biz müdür müyüz? biz müdür değiliz.
siz müdürsünüz, siz müdür müsünüz? siz müdür değilsiniz.
onlar müdürler, onlar müdürler mi? onlar müdür değiller.
sen muhasebecisin, sen muhasebeci misin? sen muhasebegi değilsin.
o muhasebeci, o muhasebeci mi? o muhasebeci değil.
biz muhasebeciyiz, biz muhasebeci miyiz? biz muhasebeci değiliz.
siz muhasebecisiniz, siz muhasebeci misiniz? siz muhasebeci değilsiniz.
onlar muhasebeciler, onlar muhasebeciler mi? onlar musabeci değiller.
sen avukatsın, sen avukat mısın? sen avukat değilsin.
o avukat, o avukat mı? o avukat değil.
biz avukatız, biz avukat mıyız? biz avukat değiliz.
siz avukatsınız, siz avukat mısınız? siz avukat değilsiniz.
onlar avukatlar, onlar avukatlar mı? onlar avukat değiller.
sen evlisin, sen evli misin? sen evli değilsin.
o evli, o evli mi? o evli değil.
biz evliyiz, biz evli miyiz? biz evli değiliz.
siz evlisiniz, siz evli misiniz? siz evli değlisiniz.
onlar evliler, onlar evliler mi? onlar evli değiller.
Наведите на слово(также как на этот ключ)
для просмотра его форм.
Упражнение 3.5. Переведите на турецкий язык
Я студент, она замужем, он не преподаватель, ты болен?, они не адвокаты, ты секретарь, он начальник?, они женаты, мы бизнесмены, ты не бухгалтер, вы студенты? она медсестра? мы не больны, она зубной врач, вы инженер?, ты не повар, они врачи.
Ben öğrenciyim. O evli. O öğretmen değil. Sen hasta mısın? Onlar avukat değiller. Sen sekretersin. O müdür mü? Onlar evliler. Biz işadamıyız. Sen muhasebeci değilsin. Siz öğrenci misiniz? O hemşire mi? Biz hasta değiliz. O dişçi. Siz mühendis misiniz? Sen aşçı değilsin. Onlar doktorlar. Лексемы var, yok, gerek, lâzım в турецком языке
При изучении этой темы см. также уроки 4 (местный падеж, аффиксы притяжательности - принадлежности), 6 (притяжательный изафет), 16 (глагольные имена).
В турецком языке имеется категория слов, называемая предикативы, которые могут выступать в качестве сказуемого. В эту категорию входят лексемы var - «есть», «имеется», yok - «нет», «не имеется», gerek - «надо», «нужно», lâzım - «надо», «нужно».
Лексемы var и yok в турецком языке могут использоваться в конструкциях, обозначающих местонахождение предмета в пространстве, наличие, обладание и отсутствие. Это демонстрирует следующая таблица:
| VAR | YOK (отсутствие) | |
| Местонахождение | Masada kitap var mı? Evet, masada kitap var. | Hayır, masada kitap yok. |
| Наличие предмета в определенном месте | Bende kalem var. | Bende kalem yok. |
| Обладание (факт обладания предметом определенным лицом) | Benim kızım var. | Benim kızım yok. |
Для того, чтобы сообщить о местонахождении какого-либо предмета где-либо в турецком языке используются конструкции типа Masada kitap var. - На столе есть книга, где masada - обстоятельство места, kitap - подлежащее, var - сказуемое. Такие конструкции обязательно должны отвечать на вопрос Masada kitap var mı? - На столе есть книга? - Evet, masada kitap var. - Да, на столе есть книга. - Hayır, masada kitap yok. - Нет, на столе нет книги.
Однако, при ответе на вопрос Kitap nerede? - Где книга? Kitap masada - Книга на столе предикатив var никогда не употребляется.
Если говорящий хочет узнать, что лежит на столе (что есть на столе), что висит на стене (что есть на стене), что есть в саду и т.д. и т.п. используется конструкция Masada ne var? - Что есть (имеется) на столе? - Masada bir kalem ve kitap var. - На столе карандаш и книга.
Если говорящему важно уточнить книга ли лежит (имеется) на столе, то предложение имеет следующий вид: Masada kitap mı var? - На столе книга? - Evet, masada bir kitap var. - Да, на столе книга.
В русском языке конструкциям наличия и конструкциям обладания соответствует одно и то же предложение - У меня есть... В турецком языке здесь следует использовать два разных высказывания. Конструкция обладания состоит из притяжательного местоимения с согласованным с ним именем существительным (см. урок 4), которые образуют подлежащее, а слово var - сказуемое.
Упражнение 3.6. Ответьте по образцу.
Упражнения, подразумевающие ответы устно, как это упражнение, означают, что вам нужно не "про себя" отвечать на вопросы, а открывая рот, и как можно шире, иначе вы не научитесь говорить по-турецки.
— Odada kitaplık var mı?
— Evet, odada kitaplık var.
— Hayır, odada kitaplık yok.
Duvarda tablo var mı? Bahçede çiçekler var mı? Ağaçta kuş var mı? Koridorda öğrenciler var mı? Dershanede harita var mı? Sokakta köpek var mı? Okulda bilgisayar var mı?
Упражнение 3.7. Выполните упражнение по образцу: сначала спросите, что есть на столе, ответьте, выразите удивление.
— Masada ne var?
— Masada kitap var.
— Masada kitap mı var?
Mutfakta sofra var. Sokakta çocuklar var. Odada koltuk var. Kafeste kuş var. Arabada çanta var. Kulübede köpek var. Plajda öğrenciler var. Çantada gözlük var. Masada resim var.
Лексемы gerek и lâzım являются синонимами по значению, но выступают в разных позициях. Так, слово gerek можем выступать и в роли сказуемого (gitmek gerek - нужно идти), и в роли подлежащего (buna gerek yok - в этом нет необходимости), и в роли определения (gerekli şeyler - необходимые вещи). Кроме того, слово gerek может выражать отношение ко времени (Şimdi ellerini yıkamak gerekiyor - Сейчас нужно помыть руки).
Слово lâzım употребляется в позиции составного глагольного сказуемого.
Haftalık ders programı (Расписание занятий)
| Pazartesi | Salı | Çarşamba | Perşembe | Cuma |
| Türkçe Türkçe Müzik Resim İngilizce | Beden Eğitimi Beden Eğitimi İngilizce İngilizce Matematik | Kimya Kimya Fizik İngilizce Türkçe | Müzik Beden Eğitimi İngilizce Türkçe | İngilizce İngilizce Türkçe Kimya Fizik |
Упражнение 3.8. Используя таблицу, задайте подобные вопросы, выясните какие занятия есть в среду, четверг и т.д.
Упражнение 3.9. Используя таблицу, задайте вопросы и ответьте на них по образцу.
Упражнение 3.10. Используя таблицу, ответьте на вопросы.
- Çarşamba günü müzik var mı?
. - Perşembe günü Türkçe var mı?
. - Cuma günü ders var mı?
. - Pazartesi günü resim var mı?
. - Cuma günü beden eğitimi var mı?
. - Salı günü fizik var mı?
.
1. Hayır, çarşamba günü müzik yok.2. Evet, perşembe günü Türkçe var.
3. Evet, cuma günü ders var.
4. Evet, pazartesi günü resim var.
5. Hayır, cuma günü beden eğitimi yok.
6. Hayır, salı günü fizik yok.
Упражнение 3.11. Задайте вопрос.
- ?
Evet, çarşamba günü fizik var. - ?
Hayır, bugün Türkçe yok. - ?
Evet, pazartesi günü müzik var. - ?
Hayır, salı günü resim yok.
1. Çarşamba günü fizik var mı?2. Bugün Türkçe var mı?
3. Pazartesi günü müzik var mı?
4. Salı günü resim var mı?
Упражнение 3.12. Заполните пропуски.
- Salı günü beden eğitimi ?
salı günü beden eğitimi var. - Çarşamba günü müzik ?
çarşamba günü müzik yok. - Perşembe günü fizik ?
perşembe günü fizik yok. - Cuma günü kimya ?
cuma günü kimya var. - Cumartesi günü ders var mı?
cumartesi günü ders yok.
1. Salı günü beden eğitimi var mı?Evet, salı günü beden eğitimi var.
2. Çarşamba günü müzik var mı?
Hayır, çarşamba günü müzik yok.
3. Perşembe günü fizik var mı?
Hayır, perşembe günü fizik yok.
4. Cuma günü kimya var mı?
Evet, cuma günü kimya var.
5. Cumartesi günü ders var mı?
Hayır, cumartesi günü ders yok.
