Словарь урока

Настоящее-будущее время (-r,-ır, -ar)

Настоящее-будущее время называет действия, которые никаким образом не соотносятся с конкретным моментом или отрезком времени, действия не ограниченные какими-либо временными рамками. («Солнце встает на востоке»).

Настоящее-будущее время обозначает действия, которые

1) передают свойства группы, класса предметов

Sonbahar mevsiminde kuşlar göç eder. - Осенью птицы улетают в теплые края.

Bebekler çok ağlar. - Маленькие дети много плачут.

2) являются привычными, регулярными, устоявшимися в силу традиций и т.д и т.п.

Her yemekten sonra dişlerimi fırçalarım.
Biz her hafta sonu tiyatroya gideriz.

Настоящее-будущее время может передавать дополнительные оттенки:

1) просьбу, предложение

Bana kalem verir misin? - Ты не дашь мне карандаш?
Bir fincan kahve içer misin? - Выпьешь чашечку кофе?

2) предполагаемое, планируемое действие

İki saat sonra dönerim. - Я вернусь через два часа.

Настоящее-будущее время активно используется в пословицах и поговорках.

Ne ekersen onu biçersin. - Что посеешь, то и пожнёшь.

Gerçek dost kara günde belli olur. - Друг познается в беде.

Rotası olmayan gemiye hiç bir rüzgar fayda vermez. - Кораблю без курса никакой ветер пользы не принесет.

В образовании форм настоящего-будущего времени есть некоторые особенности.

1) если основа глагола заканчивается на гласную, то положительно-утвердительная форма образуется путем прибавления аффикса -r:

söyle + r = söyle r
oku + r = okur
bekle + r = bekler

2) если основа глагола имеет конечный согласный, то присоединяются аффиксы -ır, -ir, -ur, -ür:

anlat + ır = anlatır
bitir + ir = bitirir
konuş + ur = konuşur
görüş + ür = görüşür

3) Если глагол представляет собой односложную основу, оканчивающуюся на согласный, то присоединяются аффиксы -ar, -er:

bak + ar = bakar
yaz + ar = yazar
çiz + er = çizer
gez + er = gezer

Однако, в турецком языке имеется тринадцать глаголов-исключений с односложной основой, от которых настоящее-будущее время образуется посредством аффиксов с узкими гласными.

Спряжение настоящего-будущего времени осуществляется с помощью личных аффиксов.

1. Babam her sabah saat yedide işe gider. - Отец каждое утро уходит на работу в семь часов.
2. Emre çok güzel futbol oynar. - Эмре очень хорошо играет в футбол.

Отрицательная форма

Отрицательная форма настоящего-будущего времени образуется путем присоединения отрицательного аффикса -maz / -mez. Исключение составляют формы 1-ого лица единственного и множественного чисел (ben, biz). Для них отрицательная форма образуется с помощью аффикса -ma / -me. В форме 1-ого лица множественного числа между отрицательным аффиксом и личным окончанием вставляется интерфикс y. За отрицательным аффиксом следуют личные окончания.

1. Mehmet hiç kitap okumaz. - Мехмет не читает книги.
2. Babam sigara içmez. - Мой отец не курит.

Вопросительная форма

Вопросительная форма образуется по общему правилу.

1. Çiçekleri sevmez misin? - Ты не любишь цветы?
2. Annen hafta sonu kek yapar mı? - Твоя мама в выходные делает кекс?

Отрицательно-вопросительная форма

Отрицательно-вопросительная форма образуется последовательным присоединением аффикса -maz / -mez для всех лиц и чисел и вопросительной частицы mı / mi с необходимым личным аффиксом.

1. Akşamları parka gitmez misin? - Ты не ходишь по вечерам в парк?
2. Öğle yemeğini lokantada yemez misin? - Разве ты обычно не обедаешь в ресторане?

Упражнение 11.1. Образуйте все четыре формы настоящего-будущего времени от следующих глаголов:

Kalmak, durmak, temizlemek, gelmek, görmek, bakmak, beklemek, dönmek, almak, dinlemek, yemek, ağlamak, sevmek, yapmak, izlemek, olmak, korkmak, anlamak, yazmak.

ТЕМА: Мой день. Bir günüm

Упражнение 11.2. Прочитайте текст.

Ben her sabah saat altıda kalkarım. Elimi ve yüzümü yıkarım. Annem güzel bir kahvaltı hazırlar. Saat yedide kahvaltı yaparım. Daha sonra okula giderim. Okuldan saat on iki buçukta çıkarım ve eve gelirim. Evde biraz dinlenirim. Dışarı çıkarım ve arkadaşlarımla futbol oynarım. Futboldan sonra eve gelirim, ders çalışırım. Akşam vakti kardeşlerimle oyun oynarım ve televizyon seyrederim. Saat onda yatarım.

Расскажите о вашем дне.

Упражнение 11.3. Напишите предложения, используя глаголы, данные в скобках, в утвердительной форме настоящего-будущего времени.

1. Ömer gece dışarı (çıkmak)
2. Öğrenciler her zaman ders (çalışmak)
3. Teşekkür (etmek)
4. Her akşam bize misafir (gelmek)
5. Bazı insanlar çok (konuşmak) az iş (yapmak)
6. Osman her yıl sınıfını (geçmek)
1. Ömer gece dışarı çıkar.
2. Öğrenciler her zaman ders çalışırlar.
3. Teşekkür ederim.
4. Her akşam bize misafir gelir.
5. Bazı insanlar çok konuşur az iş yapar.
6. Osman her yıl sınıfını geçer.
7. İnsanları çok (sevmek)
8. Ben her sabah parkta (yürümek)
9. Ben Rusça ve İngilizce (bilmek)
10. Dünyaya güneşten ışık (gelmek)
11. Öğretmen bizi çok (sevmek)
12. İnsanlar (doğmak) (büyümek) (ölmek)

7. İnsanları çok severim.
8. Ben her sabah parkta yürürüm.
9. Ben Rusça ve İngilizce bilirim.
10. Dünyaya güneşten ışık gelir.
11. Öğretmen bizi çok sever.
12. İnsanlar doğar, büyür, ölür.

Упражнение 11.4. Напишите предложения, используя глаголы, данные в скобках, в отрицательной форме настоящего-будущего времени.

1. Yaz mevsiminde kar (yağmak)
2. Babam sigara (içmek)
3. Kardeşim futbol (oynamak)
4. Köpekler denizde (yaşamak)
5. Ben sabahları geç (kalkmak)

1. Yaz mevsiminde kar yağmaz.
2. Babam sigara içmez.
3. Kardeşim futbol oynamaz.
4. Köpekler denizde yaşamaz.
5. Ben sabahları geç kalkmam.

Упражнение 11.5. Ответьте на вопросы, используя глаголы, данные в скобках, в форме настоящего-будущего времени.

1. Sen boş zamanlarında ne yaparsın?
   Ben (kitap okumak)
2. Sen boş zamanlarında ne yaparsın?
   Ben (satranç oynamak)
3. Sen boş zamanlarında ne yaparsın?
   Ben (resim yapmak)
4. Sen boş zamanlarında ne yaparsın?
   Ben (karikatür çizmek)
5. O boş zamanlarında ne yapar?
   O (radio dinlemek)
1. Ben boş zamanlarımda kitap okurum.
2. Ben boş zamanlarımda satranç oynarım.
3. Ben boş zamanlarımda resim yaparım.
4. Ben boş zamanlarımda karikatür çizerim.
5. O boş zamanlarında radio dinler.
6. O boş zamanlarında ne yapar?
   O (şarkı söylemek)
7. O boş zamanlarında ne yapar?
   O (çay içmek)
8. Siz boş zamanlarınızda ne yaparsınız?
   Biz (futbol oynamak)
9. Siz boş zamanlarınızda ne yaparsınız?
   Biz (yemek yapmak)
10. Onlar boş zamanlarında ne yaparlar?
    Onlar (sohbet etmek)

6. O boş zamanlarında şarkı söyler.
7. O boş zamanlarında çay içer.
8. Biz boş zamanlarımızda futbol oynarız.
9. Biz boş zamanlarımızda yemek yaparız.
10. Onlar boş zamanlarında sohbet ederler.

Упражнение 11.6. Напишите предложения в отрицательной форме настоящего-будущего времени.

1. Ahmet çok yalan söyler.
   
2. Arkadaşım futbolu çok sever.
   
3. Ben her gün gazete okurum.
   
4. Öğretmenimiz her zaman bağırır.
   
5. Sınıfta yüksek sesle konuşurum.
   

1. Ahmet çok yalan söylemez.
2. Arkadaşım futbolu çok sevmez.
3. Ben her gün gazete okumam.
4. Öğretmenimiz her zaman bağırmaz.
5. Sınıfta yüksek sesle konuşmam.

ТЕМА: Мы - счастливая семья
Biz çok mutlu bir aileyiz

Упражнение 11.7. Прочитайте текст и ответьте на вопросы.

Ceyda Hanım

Ceyda Hanım Türkiye’li. O, İstanbulda oturuyor. İyi bir mesleği var. Özel bir şirkette muhasebecelik yapıyor.

Ceyda Hanım evli ve iki de çocuğu var. Serhat ile Ferhat. Onlar henüz küçük. Biri 5 yaşında diğeri ise 6 yaşında. Ana sınıfına gidiyorlar.

Ceyda Hanım’ın kocası Ferit, iyi bir öğretmen. O, Türk dilinden ders veriyor.

Ceyda Hanım ve kocası boş zamanlarında çocuklarıyla birlikte parka giderler, kitap okurlar, akrabalarını ziyaret ederler, televizyon seyrederler, müzik dinlerler. Onlar gezmeyi çok severler ve sık sık, neredeyse her hafta sonu akrabalarını ziyaret ederler. Onlar çok mutlu bir aile.

1. Onun mesleği ne?
   
2. Ceyda Hanım nereli?
   
3. O, nerede oturuyor?
   
4. Ceyda Hanım evli mi?
   
5. Ceyda Hanım’ın çocukların isimleri ne?
   
1. Onun meslegi muhasebeceliktir.
2. Ceyda Hanım Türkiye’li.
3. O, İstanbulda oturuyor.
4. Ceyda Hanım evli.
5. Ceyda Hanım'ın çocukların isimleri Serhat ile Ferhat.
6. Onlar kaç yaşında?
   
7. Ceyda Hanım’ın kocasının adı ne?
   
8. O ne iş yapıyor?
   
9. Onlar gezmeyi seviyorlar mı?
   
10. Onlar sık sık gezerler mi?
    
11. Onlar boş zamanlarında ne yaparlar?
    

6. Biri 5 yaşında diğeri ise 6 yaşında.
7. Ceyda Hanım’ın kocasının adı Ferit.
8. O öğretmen.
9. Onlar gezmeyi çok seviyorlar.
10. Hayır, onlar sık sık gezmezler.
11. Onlar boş zamanlarında çocuklarıyla birlikte parka giderler, kitap okurlar, akrabalarını ziyaret ederler, televizyon seyrederler, müzik dinlerler.

Опираясь на данные вопросы, расскажите о вашей семье.

Словообразовательный аффикс (-ı, -i, -u, -ü)m

Данный аффикс является очень продуктивным в турецком языке. С помощью него образуются отглагольные существительные, обозначающие название действия, процесса, и существительные с конкретным значением.

Bilmek - bil + im - знание, наука
Vermek - ver + im - производительность
Duymak - duy + um - ощущение, восприятие
Durmak - dur + um - положение, ситуация
Çizmek - çiz + im - рисунок
Yazmak - yaz + ım - написание, правописание
Doğ - um - рождение
Almak - al + ım - купля
Yıkmak - yık + ım - катастрофа
Giymek - giy + im - одежда
Takmak - tak + ım - набор, костюм
Öğretmek - öğret + im - образование
Ölmek - öl + üm - смерть
Yapmak - yap + ım - создание
Kurmak - kur + um - общество
Basmak - bas + ım - печатание
Batmak - bat + ım - закат
Akmak - ak + ım - течение