Урок 14. Формы возможности (невозможности) и просьбы (-a/-e bilmek)

Словарь урока

Формы возможности (невозможности) и просьбы (-a/-e bilmek)

Русскому модальному глаголу «мочь-смочь» в турецком языке соответствует особая форма, которая выражает возможность (невозможность) какого-либо события или действия и просьбу.

Данная форма не является эквивалентом формы «умения». В турецком языке форме «умения» (Я умею петь, читать и т.д.) соответствует другая конструкция.

Образование этой формы происходит таким образом: к основе глагола присоединяется аффикс -a / -e (если основа глагола оканчивается на согласный и -ya, -ye, если на гласный) и основа глагола bilmek, затем аффикс настоящего - будущего времени -ir и личные аффиксы.

Gitar çalabilirim. - Я могу играть на гитаре.
Taksi çağırabiliriz. - Мы можем вызвать такси.
Yarın yağmur yağabilir. - Завтра может пойти дождь.
İngilizce konuşabilirim. - Я могу говорить по-английски.

Вопросительная форма

Ben gelebilir miyim?
Sen gelebilir misin?
O gelebilir mi?
Biz gelebilir miyiz?
Siz gelebilir misiniz?
Onlar gelebilirler mi?

1. Sınıfa girebilir miyim? - Можно войти (в класс)?
2. Dışarı çıkabilir miyim? - Можно выйти?

Отрицательная форма

Отрицательная форма глагола выражает невозможность какого-либо действия или события. Отрицательная форма складывается из аффикса -a / -e (-ya / -ye), отрицательных аффиксов настоящего-будущего времени -maz / -mez и -ma / -me для форм 1-го лица единственного и множественного числа (ben, biz) и личных аффиксов.

1. Ahmet derste sessiz oturamaz. - Ахмет не может тихо сидеть на уроке.
2. Arkadaşım denizde yüzemez. - Мой друг не может плавать в море.

Упражнение 14.1. Напишите глаголы в утвердительной, вопросительной и отрицательной форме (аспект возможности / невозможности).

Данная форма (-a/-e bilmek), присоединяя к себе аффиксы настоящего-будущего времени, выражает возможность / невозможность действия как таковую, в широком (обычном, привычном) смысле слова, например İnsan konuşabilir («Человек может говорить») Tavşan uçamaz («Заяц не может летать»). Если же эта форма присоединяет аффиксы настоящего, прошедшего, будущего и т.д. времен, то смысл предложения видоизменяется.

Так, данная форма (-a / -e bilmek), присоединяя к себе аффикс настоящего времени данного момента, привносит значение, которое может быть понято из ситуативного контекста, например фраза Onu görebiliyorum. - «Я вижу его» должна пониматься как «Я могу видеть его сейчас, в конкретный момент, в момент говорения, а не вообще.

1. Ödevleri iki saatte ancak bitirebildim. - Я смог закончить домашнее задание за два часа.

2. Gelecek seneye yeni binada ders yapabileceğiz. - В следующем году мы сможем заниматься в новом здании.

Отрицательная и вопросительная формы

1. Başım ağrıyor. Ders çalışamıyorum. - У меня болит голова. Я не могу заниматься.
2. Dün akşam elektrikler gitti. Ödevlerimi bitiremedim. - Вчера вечером отключили электричество. Я не смог закончить домашнее задание.
3. Hafta sonu yağmur yağacak. Biz pikniğe gidemeyeceğiz. - В конце недели пойдет дождь. Мы не сможем пойти на пикник.

Упражнение 14.2. Ответьте на вопросы, используя аффиксы настоящего-будущего времени.

1. Hangi hayvan uçabilir?
   
2. Hangi hayvan yüzebilir?
   
3. Hangi hayvan konuşabilir?
   
4. Hangi hayvan hızlı koşabilir?
   
5. Hangi hayvan fare yakalayabilir?
   

1. Kuşlar uçabilirler.
2. Balıklar yüzebilirler.
3. Papaganlar konuşabilirler.
4. Kaplan hızlı koşabilir.
5. Kedi fareyi yakalayabilir.

Упражнение 14.3. Дайте отрицательный ответ в форме возможности/невозможности (настоящее будущее время и настоящее время данного момента).

1. Ressam, bu resmi çizebilir.
   
2. Öğleden sonra eve gidebilirsiniz.
   
3. Türkçeyi öğrenebiliyor musunuz?
   
4. Akşamları kitap okuyabiliyor musun?
   
5. Maaşınızı ayın sonunda alabilirsiniz.
   
6. Bu dar yoldan kamyon geçebilir mi?
   

1. Ressam, bu resmi çizemez.
2. Öğleden sonra eve gidemezsiniz.
3. Türkçeyi öğrenemiyor musunuz?
4. Akşamları kitap okuyamıyor musun?
5. Maaşınızı ayın sonunda alamazsınız.
6. Bu dar yoldan kamyon geçmez mi?

Упражнение 14.4. Напишите предложения, используя глаголы, данные в скобках, в форме возможности / невозможности (настоящее-будущее время).

1. Ahmet çok güzel İngilizce (konuşmak).
2. Can, Çin yemekleri (yapmak).
3. Ben üç büyük pasta (yemek).
4. Sen Türkçe (konuşmak).
5. O, araba (kullanmak).
6. Sibel şarkı (söylemek).
7. Biz Türkçe (öğrenmek).
1. Ahmet çok güzel İngilizce konuşabilir.
2. Can, Çin yemekleri yapabilir.
3. Ben üç büyük pasta yiyebilirim.
4. Sen Türkçe konuşabilirsin.
5. O, araba kullanabilir.
6. Sibel şarkı söyleyebilir.
7. Biz Türkçe öğrenebiliriz.
8. Siz cevap (vermek).
9. İskender araba (tamir etmek).
10. Tiyatrocular rol (yapmak).
11. Ben futbol (oynamak).
12. Oya keman (çalmak).
13. O sana yardım (etmek).
14. Siz sinemaya (gitmek).

8. Siz cevap verebilirsiniz.
9. İskender araba tamir edebilir.
10. Tiyatrocular rol yapabilir.
11. Ben futbol oynayabilirim.
12. Oya keman çalabilir.
13. O sana yardım edebilir.
14. Siz sinemaya gidebilirsiniz.

Упражнение 14.5. Напишите предложения в форме возможности / невозможности (настоящее-будущее время)

1. Hafta sonu Uludağ’a çıkacağım.
   
2. Yaz tatilinde Palandöken’e gideceğiz.
   
3. Salih’e para vermeyeceğim.
   
4. Gelecek yıl araba alacağım.
   
5. Üniversiteyi bitirince doktor olacağım.
   
6. Ayşe ‘nin doğum günü için bluz alacağım.
   

1. Hafta sonu Uludağ’a çıkabilirim.
2. Yaz tatilinde Palandöken’e gidebiliriz.
3. Salih’e para veremem.
4. Gelecek yıl araba alabilirim.
5. Üniversiteyi bitirince doktor olabilirim.
6. Ayşe ‘nin doğum günü için bluz alabilirim.

Упражнение 14.6. Выберите из правой колонки подходящее по смыслу продолжение фразы.

1. D 2. E 3. В 4. С 5. G 6. A 7. F

Упражнение 14.7. Ответьте на вопросы в форме возможности/невозможности (прошедшее категорическое время).

1. Dün gökkuşağının resmini çekebildin mi?
   
2. Çiğdem koşu yarışmasında birinci olabildi mi?
   
3. Zeynep, saçlarını kestirebildi mi?
   
4. Ekram babasının arabasını alabildi mi?
   
5. Ressam Bora yeni tablosunu bitirebildi mi?
   
1. Dün gökkuşağının resmini çekebildim.
2. Çiğdem koşu yarışmasında birinci olabildi.
3. Zeynep, saçlarını kestirebildi.
4. Ekram babasının arabasını alabildi.
5. Ressam Bora yeni tablosunu bitirebildi.
6. Gazetedeki ödüllü bulmacayı çözebildi mi?
   
7. Suna rolünü iyi yapabildi mi?
   
8. Kardeşine hediye alabildin mi?
   
9. Şahin ehliyet alabildi mi?
   
10. Dün sirke gidebildin mi?
    

6. Gazetedeki ödüllü bulmacayı çözebildi.
7. Suna rolünü iyi yapabildi.
8. Kardeşime hediye alabildim.
9. Şahin ehliyet alabildi.
10. Dün sirke gidebildim.

Упражнение 14.8. Задайте вопрос в форме возможности/невозможности (прошедшее категорическое время).

1. Hayır, sorunun cevabını bilemedi.
   
2. Hayır, Esra ve Cenk evlenemediler.
   
3. Hayır, ben güzel caz çalamam.
   
4. Hayır, konferansi dinleyemedim.
   
5. Hayır, trene yetişemedim.
   
6. Hayır, evi bulamadım.
   
7. Hayır, karları temizleyemedik.
   

1. Sorunun cevabını bilebildi mi?
2. Esra ve Cenk evlenebildiler mi?
3. Sen güzel caz çalabildin mi?
4. Konferansi dinleyebildin mi?
5. Trene yetişebildiniz mi?
6. Evi bulabildin mi?
7. Karları temizleyebildiniz mi?

Упражнение 14.9. Выполните упражнение по образцу.

Sen / futbol oynamak / basketbol oynamak
Sen futbol oynayabilir misin? Hayır, oynayamam, fakat basketbol oynayabilirim.

1. sen / koşmak / yürümek
   
2. sen / ütü yapmak / düğme dikmek
   
3. o / yemek yapmak / yemek yemek
   
4. o / Türkçe konuşmak / Türkçe yazmak
   
5. siz / resim yapmak / şarkı söylemek
   
6. siz / yemek yemek / çay içmek
   
7. onlar / kitap okumak / gazete okumak
   
8. onlar / arabayı tamir etmek / bisiklet tamir etmek
   

1. Sen koşabilir misin? Hayır, koşamam, fakat yürüyebilirim.
2. Sen ütü yapabilir misin? Hayır, ütü yapamam, fakat düğme dikebilirim.
3. O yemek yapabilir mi? Hayır, yapamaz, fakat yemeği yiyebilir.
4. O Türkçe konuşabilir mi? Hayır, konuşamaz, fakat Türkçe yazabilir.
5. Siz resim yapabilir misiniz? Hayır, yapamam, fakat şarkı söyleyebilirim.
6. Siz yemek yiyebilir misiniz? Hayır, yiyemem, fakat çay içebilirim.
7. Onlar kitap okuyabilirler mi? Hayır, okuyamazlar, fakat gazete okuyabilirler.
8. Onlar arabayı tamir edebilirler mi? Hayır, edemezler, fakat bisikleti tamir edebilirler.

Словообразовательный аффикс -la-, -le-

Аффикс -la-, -le- в турецком языке глаголообразующим, т.е., присоединяясь к именам существительным, прилагательным, реже к числительным, образует глаголы:

Temiz-le-mek - чистить
Kötü-le-mek - ухудшать, портить
Hazır-la-mak - готовить
Su-la-mak - поливать
Pis-le-mek - загрязнять
Şişman-la-mak - толстеть
Zayıf-la-mak - худеть
Ütü-le-mek - гладить (утюгом)
Kilit-le-mek - запирать (на замок)
Zehir-le-mek - отравлять
Karşı-la-mak - встречать
Kuru-la-mak - сушить
Tekrar-la-mak - повторять
Göz-le-mek - ждать, ожидать, выжидать
Yol-la-mak - посылать, отправлять
Tuz-la-mak - солить
İş-le-mek - работать, функционировать
Etki-le-mek - влиять

Упражнение 14.10. Присоедините словообразовательный аффикс -la-, -le- к словам, стоящим в скобках.

1. Mustafa, babasını Ankara’ya (yol).
2. Tank odasını (temiz).
3. Nazmeye Teyze, gömleklerini yarın (ütü).
4. Babam bu yıl çok (şişman).
5. Annem, tabakları (kuru).

1. Mustafa, babasını Ankara’ya yolladı.
2. Tarık odasını temizledi.
3. Nazmeye Teyze, gömleklerini yarın ütülecek.
4. Babam bu yıl çok şişmanladı.
5. Annem, tabakları kuruladı.

Упражнение 14.11. Прочитайте текст и ответьте на вопросы.

Nasrettin Носа

Bir gece Nasrettin Hoca’nın evine hırsız girmiş. Hoca, hırsızın eve girdiğini görmüş Hoca, hırsızın eve girdiğini görmüş: Ходжа увидел, как вор входил в дом , hemen dolaba saklanmış. Hırsız, Nasrettin Hoca’nın evinde çalacak bir şey çalacak bir şey: что можно украсть bulamamış. Gözüne bir dolap çarpmış göz(ün)e bir dolap çarpmak: бросаться в глаза . Belki içinde pahalı şeyler vardır diye dolabın kapağını açmış. Dolabı açtığı zaman açtığı zaman: когда открывал (шкаф) karşısında Hoca’yı görmüş. Çok şaşırmış. «Aman Hocam siz burada mıydınız?» diye sormuş. Hoca «Evet buradaydım». Evde hiç bir şey yok, o yüzden utandım, buraya saklandım diye cevap vermiş.

1. Nasrettin Носа, dolaba niçin saklanmış?
   
2. Hırsız dolabı niçin açmış?
   
3. Hırsız, dolabı açınca niçin şaşırmış?
   
4. Hoca, hırsıza ne demiş?
   

1. Nasrettin Hoca hırsızı eve girdiğini gördüğü için dolaba saklanmış.
2. Hırsız dolapta pahalı şeyler olabilir diye açmış.
3. Çünkü karşısında Hoca’yı görmüş.
4. Hoca hırsıza evde bir şey olmadığı için utanarak buraya saklandım dedi.

ТЕМА: Извините, где банк?
Affedersiniz banka nerede?

Упражнение 14.12. Прочитайте диалог.

— Affedersiniz, buralarda banka var mı?
— Evet, var.
— Nasıl gidebilirim? Tarif eder misiniz?
— Tabii ki. Bu çok kolay. Şimdi o mağazadan sola dönün. Sonra Millet caddesinden doğru yürüyün. Az ileride büyük bir süpermarket göreceksiniz. Banka süpermarketin karşısında.
— Yardımınız için çok teşekkürler.
— Rica ederim. Önemli değil.

— Affedersiniz, yakınlarda hastahane var mı?
— Evet, var.
— Tarif eder misiniz?
— Işıklardan sağa dönün. Orada bir durak var. 3 numaralı otobüse binin. Beşinci durakta inin. Sonra caddenin karşı tarafına geçin. Biraz ileride hastahane göreceksiniz.
— Çok teşekkür ederim.
— Bir şey değil.

Запомните конструкции, которые помогут вам спросить и объяснить дорогу.

Affedersiniz - Извините
Nasıl gidebilirim? - Как я могу добраться?
Tarif eder misiniz? - Не подскажите (как добраться)? (досл.: дадите описание)
Mağazadan sola (sağa) dönmek - от магазина поворачивать налево (направо)
Millet caddesinden doğru yürümek - идти прямо по улице Народной
Ileride - впереди
Işıklar - светофор
Yakınlarda - поблизости
Otobüse binmek - садиться на автобус
Beşinci durakta inmek - выходить на пятой остановке
Geçmek - проходить, переходить

Упражнение 14.13. Ответьте на вопросы.

1. Hastananeden Benzin İstasyonuna nasıl gidebilirim?
   
2. Yüzme havuzundan Kent sinemasına nasıl gidebilirim?
   
3. Fotoğrafçiden Yüzme havuzuna nasıl gidebilirim?
   
4. Migrostan postahaneye nasıl gidebilirim?
   
5. Ali Paşa Camiinden okula nasıl gidebilirim?
   

Ответы от Elena Faleschini
1. Hastahaneden sola dönün, Ali Paşa Camisine kadar düz gidin, orada sağa dönün ve Cevdet Paşa caddesinden düz gidin. Az ileride Benzin istasyonu göreceksiniz. Benzin istasyonu Posatahane'nin yanında.
2. Yüzme havuzunda sola dönün ve Millet Caddesine kadar gidin. Sonra Millet Caddesinden düz gidin. Az ileride Migros göreceksiniz. Kent sineması Migros'un yanında.
3. Fotoğrafçıdan sola dönün, Cevdet Paşa Caddesine kadar gidin. Cevdet Paşa Caddesinden düz gidin, Yüzme havuzu ilerde.
4. Migrostan sola dönün ve Vefzi Paşa Caddesine kadar gidin. Orada Vefzi Paşa Caddesinden düz gidin, fotoğrafçıdan geçin ve ondan sonra sağa dönün. Postahane biraz ilerde.
5. Ali Paşa Camisinden Vefzi Paşa Caddesine gidin. Fotografçıdan ve Hastahaneden geçin, hastahaneden sonra sonra sola dönün ve Millet Caddesinden düz gidin. Okul Migros'un yanında.