Словарь урока

В турецкой грамматике выделяется так называемое «условно-желательное наклонение». Формы этого наклонения выражают, как правило, какое-либо желание, относящееся к настоящему или будущему времени, чаше всего неисполнимое.

Описываемое наклонение образуется путем присоединения к основе глагола аффиксов -sa / -se и личных окончаний. Формы этого наклонения иногда сопровождаются междометиями ah! oh! или модальным словом keşke «вот бы», «лучше бы».

Ben yap + sa + m
Sen yap + sa + n
O yap + sa
Biz yap + sa + k
Siz yap + sa + nız
Onlar yap + sa + lar

1. Ah! Biraz yağmur yağsa! - Ах! Вот бы пошел дождь!
2. Keşke gelseler! - Вот бы они пришли!

Формы 2-го лица выражают вежливую просьбу, рекомендацию, пожелание:

1. Siz kalsanız da beraber yemek yesek! - Остались бы и вы пообедать с нами!

Реальный тип условной модальности

Формы этого типа выражают реальное условие, относящееся к плоскости настоящего, прошедшего или будущего времени и сответствуют русским сложноподчиненным предложениям с придаточным условия (если он делает, сделал, сделает).

Придаточное предложение в турецком языке может вводиться союзом eğer «если», реже - şayet «ежели», но его постановка вовсе не является обязательной.

-yorsa

Эта форма соответствует русскому придаточному условия с глаголом в настоящем времени.

Для образования этой формы следует к основе глагола прибавить аффикс настоящего времени + аффикс -sa/-se + личные окончания.

Annem evi temizliyorsa ona yardım edeceğim. - Если мама убирается, я помогу ей. (temizliyorsa - т.е. мама убирается сейчас, в момент говорения, время придаточного совпадает с моментом говорения).

Упражнение 25.1. Напишите предложения, употребляя глаголы, данные в скобках, в форме условной модальности на -yorsa.

1. İnsanlar (kavga etmek) mutlaka bir sebebi vardır.
2. Afrika’da insanlar hâlâ açlıktan (ölmek) hepimiz suçluyuz.
3. Çocuk (uyumak) fazla gürültü yapmayalım.
4. Dersimi (dinlememek) sınıftan çıkınız.
5. Bulutlar (toplanmak) yağmur yağabilir.
6. Bana (inanmamak) şu insanlara sorunuz.
7. Fatih hiç (gülmemek) mutlaka bir derdi vardır.
8. Televizyonu (seyretmemek) kapat.
9. Klâsik müzikten (hoşlanmak) hafta sonu seni bir konsere götürebilirim.
10. Ders (çalışmamak) biraz dolaşalım mı?

1. İnsanlar kavga ediyorlarsa mutlaka bir sebebi vardır. 2. Afrika’da insanlar hâlâ açlıktan ölüyorsa hepimiz suçluyuz. 3. Çocuk uyuyorsa fazla gürültü yapmayalım. 4. Dersimi dinlemiyorsanız sınıftan çıkınız. 5. Bulutlar toplanıyorsa yağmur yağabilir. 6. Bana inanmıyorsanız şu insanlara sorunuz. 7. Fatih hiç gülmüyorsa mutlaka bir derdi vardır. 8. Televizyonu seyretmiyorsan kapat. 9. Klâsik müzikten hoşlanıyorsan hafta sonu seni bir konsere götürebilirim. 10. Ders çalışmıyorsan biraz dolaşalım mı?

-ırsa

Форма на -ırsa соответствует в русском языке сочетанию союза «если» с одной из форм будущего времени, иногда - настоящего.

Данная форма образуется присоединением к основе глагола аффиксов настоящего широкого времени + аффикс -sa/-se + личные окончания.

Рассматриваемая форма является наиболее употребительной в турецком языке.

1. Ebeveynlerimize saygı göstermezsek bizim çocuklarımız da bize saygı göstermezler. - Если мы не будем уважать родителей, наши дети тоже не будут уважать нас.
2. Arabamı tamir edersem pikniğe gidebiliriz. - Если я отремонтирую машину, мы сможем поехать на пикник.
3. Ne kadar çok kitap okursan o kadar bilgili olursun. - Чем больше ты прочитаешь книг, тем больше ты будешь знать.

Упражнение 25.2. Напишите предложения, употребляя глаголы, данные в скобках, в утвердительной форме условной модальности на -ırsa.

1. Siz çok (çalışmak) Türkçe’yi öğrenirsiniz.
2. Böyle hızlı (gitmek) kaza yapabilirsin.
3. Bu kitabı iki gün (okumak), aferin sana.
4. Akşam sinemaya (gitmek) sana telefon edemem.
5. Ali sabah geç (kalkmak) otobüsü kaçırır.
6. Eğer biz böyle oynamaya (devam etmek) kesinlikle yeniliriz.
7. Müdür beyi (görmek) benden selâm söyleyin.
8. Babam beni bu halde (görmek) çok kızar.
1. Siz çok çalışırsanız Türkçe’yi öğrenirsiniz.
2. Böyle hızlı gidersen kaza yapabilirsin.
3. Bu kitabı iki gün okursan, aferin sana.
4. Akşam sinemaya gidersem sana telefon edemem.
5. Ali sabah geç kalkarsa otobüsü kaçırır.
6. Eğer biz böyle oynamaya devam edersek kesinlikle yeniliriz.
7. Müdür beyi görürsen benden selâm söyleyin.
8. Babam beni bu halde görürse çok kızar.
9. Ben (dışarı çıkmak) gazete alırım.
10. Gece erken (yatmak) sabah erken uyanırsın.
11. Temiz bir otel (bulmak) İzmir’de beş gün kalırım.
12. Ben derse geç (kalmak) öğretmen çok kızacak.
13. Hafta sonu hava iyi (olmak) pikniğe gideceğiz.
14. Annem bir daha benim sigara içtiğimi (görmek) babama söyleyecek.
15. Ali (iyileşmek) okula gelecek.
16. Babam bana para (vermek) sana olan borcumu ödeceğim.

9. Ben dışarı çıkarsam gazete alırım.
10. Gece erken yatarsan sabah erken uyanırsın.
11. Temiz bir otel bulursam İzmir’de beş gün kalırım.
12. Ben derse geç kalırsam öğretmen çok kızacak.
13. Hafta sonu hava iyi olursa pikniğe gideceğiz.
14. Annem bir daha benim sigara içtiğimi görürse babama söyleyecek.
15. Ali iyileşirse okula gelecek.
16. Babam bana para verirse sana olan borcumu ödeyeceğim.

Упражнение 25.3. Напишите предложения, употребляя глаголы, данные в скобках, в отрицательной форме условной модальности на -ırsa.

1. Erken (kalkmak) otobüsü kaçırırsın.
2. Müdür Bey’le (konuşmak) bu problemi halledemezsin.
3. Doktora (gitmek) iyileşemem.
4. Kışın kalın elbiseler (giymek) hastalanabiliriz.
5. Hızlı (yürümek) otobüsü kaçırırsınız.
6. Televizyon (seyretmek) hiçbir şeyden haberin olmaz.
7. Babama bu akşam (telefon etmek) bana çok kızar.
8. Konuyu (anlamak), lütfen sorunuz.
9. Evde (çalışmak) imtihandan zayıf alırız.
1. Erken kalkmazsan otobüsü kaçırırsın.
2. Müdür Bey’le konuşmazsan bu problemi halledemezsin.
3. Doktora gitmezsem iyileşemem.
4. Kışın kalın elbiseler giymezsek hastalanabiliriz.
5. Hızlı yürümezseniz otobüsü kaçırırsınız.
6. Televizyon seyretmezsek hiçbir şeyden haberin olmaz.
7. Babama bu akşam telefon etmezsem bana çok kızar.
8. Konuyu anlamazsanız, lütfen sorunuz.
9. Evde çalışmazsak imtihandan zayıf alırız.
10. Pazar günü pikniğe (gitmek) size geleceğim.
11. Bu haftada yağmur (yağmak) çiçeklerin hepsi kuruyacak.
12. İnsanlar (dikkat etmek) ormanların hepsi yok olacak.
13. Öğrenciler öğretmeni (dinlemek) konuyu anlamayacaklar.
14. Ahmet derste sessiz (durmak) öğretmen ona kızacak.
15. Siz doktorun verdiği ilaçları (içmek) hastalığınız geçmeyecek.
16. Eğer uçak (ertelenmek) saat dokuzda orada olacağım.
17. Yarın yağmur (yağmak) pikniğe gideceğiz.

10. Pazar günü pikniğe gitmezsem size geleceğim.
11. Bu haftada yağmur yağmazsa çiçeklerin hepsi kuruyacak.
12. İnsanlar dikkat etmezlerse ormanların hepsi yok olacak.
13. Öğrenciler öğretmeni dinlemezlerse konuyu anlamayacaklar.
14. Ahmet derste sessiz durmazsa öğretmen ona kızacak.
15. Siz doktorun verdiği ilaçları içmezseniz hastalığınız geçmeyecek.
16. Eğer uçak ertelenmezse saat dokuzda orada olacağım.
17. Yarın yağmur yağmazsa pikniğe gideceğiz.

Упражнение 25.4. Закончите предложения.

1. Ehliyetim olmazsa

2. Arabamı hızlı kullanırsam

3. Anneannemi ziyaret etmezsem

4. Anahtarımı bulamazsam

5. Okulumu biteremezsem

6. Gözlüğümü bulamazsam

7. Elbisesi ütülü olmazsa

Упражнение 25.5. Выполните упражнение по образцу.

Yavaş çalışmak / işten atılmak
Eğer yavaş çalışırsan işten atılabilirsin.

1. Çok çikolata yemek / dişleri çürütmek
   
2. Geç yatmak / geç kalkmak
   
3. Bağırarak şarkı söylemek / boğazı ağrımak
   
4. Korku filmi seyretmek / kâbus görmek
   

1. Eğer çok çikolata yersen dişlerini çürütebilir.
2. Eğer geç yatarsan geç kalkabilirsin.
3. Eğer bağırarak şarkı söylersen boğazın ağrıyabilir.
4. Eğer korku filmi seyredersek kâbus görebiliriz.

Возвратный залог

Возвратный залог указывает на то, что действие переходит на самого производителя этого действия (в русском языке это значение выражается с помощью возвратной частицы -ся «он умывается», «он одевается» и т.п.).

Формы возвратного залога образуются присоединением к гласной основе глагола аффикса -n, а к согласной основе -ın, -in, -un, -ün.

Yıkamak - yıka + n + mak - мыть - мыться, умываться
Sevmek - sev + in + mek - любить - радоваться
Giymek - giy + in + mek - одевать - одеваться
Övmek - öv + ün + mek - хвалить - хвалиться

Как видно, показатели страдательного и возвратного залогов частично совпадают.

Словообразовательный аффикс -k, -ık, -ik, -uk, -ük

Словообразовательный аффикс -k образует отглагольные имена существительные и прилагательные, если глагольная основа представлена конечным гласным и ık, -ik, -uk, -ük, если глагол оканчивается на согласный:

İstemek iste + k - желание
Dilemek - dile + k - просьба
Bozmak - boz + uk - сломанный
Yanmak - yan + ık - сгоревший
Karışmak - karış + ık - смешанный, запутанный
Boğmak - boğ + uk - сдавленный (о голосе)
Yıkmak - yık + ık - разрушенный
Çıkmak - çık + ık - вывихнутый, вывих.

Упражнение 25.6. Прочитайте текст.

İnternetten davetiye

değişik bölgelerinde - в другом районе
ertesi gün - на следующий день
yer ayırttıktan sonra - после того, как забронировал место для жены
mesaj - сообщение
korkunç bir çığlık atar - издала страшный крик, вопль
yere düşer - упала на пол
kendine gelir - пришла в себя
yarın senin gelişinle ilgili işlemleri tamamladım - я уладил все формальности, связанные с твоим завтрашним приездом